_____________Online Study & Resource Centre

2nd Grade Librarian

2nd Grade Librarian

Search This Blog

Library Chronological Development

            рдиीрдЪे рдХे рдЦंрдб рдоें, рд╣рдо рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рдХाрд▓ाрдиुрдХ्рд░рдоिрдХ рдпा рдЕрдиुрдХ्рд░рдоिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рднाрд░рдд рдоें рдЗрд╕рдХा рд╢्рд░ेрдп рд╕рд░ рд░ंрдЧрдиाрдерди рдХो рдЬाрддा рд╣ै, рд╡े рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдмेрд╣рддрд░ीрди рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ рд░рд╣े рдеे, рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдХрд╣ा рдЬाрдП рддो рдЙрдирдХे рдк्рд░рдпाрд╕ों рдХो рдЧिрдиा рдпा рддुрд▓ा рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХрддा, рдЙрдирдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рдЕрддुрд▓рдиीрдп рд╣ैं | 

            рдЗрд╕ рднाрдЧ рдоें рдЖрдк рдЬाрдиेंрдЧे рдХैрд╕े рдФрд░ рдХрдм рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдЬो рд▓ैрдЯिрди рднाрд╖ा рдХे "LIBER" рд╢рдм्рдж рд╕े рдЖрдпा рдФрд░ рд▓ाрдм्рд░рд░ी рд╢рдм्рдж рдмрди рдЧрдпा | рдЖрдЬ рд╡ो рдорд╣рдЬ рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдПрдХ рдкूрд░ा рд╕ंрд╕्рдеाрди рдпा рдХрд╣ें рдХि рдПрдХ рдкूрд░ा рдпुрдЧ рд╣ै, рдЬिрд╕рдиे рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдвाँрдЪे рдоें рдмेрд╣рддрд░ीрди рдмрджрд▓ाрд╡ рдХिрдпे рд╣ैं | 





1300 to 1799 Library development:
  1. ‘Library' рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдердо рдк्рд░рдпोрдЧ 'Oxford Dictionary' рдж्рд╡ाрд░ा 1374 рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा ।
  2. ‘Bibliothec Nationale' рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 1461 рдоें рдХी рдЧрдпी рдеी, рдЬो рдл्рд░ांрд╕ рдХा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рд╣ैं ।
  3. 1652 рдоें рдЬрдпрдкुрд░ рдХा рдкрд╣рд▓ा рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдЬिрд╕े рдЖрдоेрд░ рдоें рд░ाрдЬा рдоाрди рд╕िंрд╣ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।

1800 to 1850 Library development:

  1. 1800 рдоें Library of Congress (рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп, USA) рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдпी рдеी। рдпрд╣ рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рд▓ाрдЗрдм्рд░ेрд░ी рд╣ै।
  2. Delivery and Registration of Publications Act of Bombay рдХाрдиूрди рд╕рди 1808 рдоें рдкाрд╕ рдХिрдпा рдЧрдпा।
  3. рднाрд░рдд рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╕рди 1836 рдИреж рдоें  'Culcutta Public Library’ рдХे рдиाрдо рд╕े рд╣ुрдИ рдеी рдЬिрд╕े рд╕рди 1902 рдИреж рдоें 'Impirial Library' рдоें рдоिрд▓ा рджिрдпा рдЧрдпा।
  4. 1841 рдИреж рдоें British Museum Code (Pinizi Codes) рдХा рдиिрд░्рдоाрдг Pinzi рдорд╣ोрджрдп рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЧрдпा।
  5. 1850 рдоें рдк्рд░рдердо рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдЕрдзिрдиिрдпрдо Great Britain рдоें рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा।
  6. рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдЖрди्рджोрд▓рди рдХी рджिрд╢ा рдоें рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдк्рд░рдердо рдк्рд░рдпाрд╕ рдЗंрдЧрд▓ैंрдб рдоें рд╕рди् 1850 рдоें 'Public Library Act' рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЧрдпा। 

1851 to 1899 Library development:

  1. рд╕рди 1852 рдоें British Patent Law рд▓ाрдЧू рд╣ुрдЖ। рд╕рди 1856 рдоें Intellectual Property Right Act of India рдкाрд░िрдд рд╣ुрдЖ рдЬो British Patent Law рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеा।
  2. рд╕рди 1852 рдоें Roget's Thesaurus рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХिрдпा рдЧрдпा।
  3. рд╕рди 1867 рдоें Press and Registration of books Act рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЧрдпा।
  4. 1876 рдоें Melvil Dewey рдХे рдж्рд╡ाрд░ा Dewey Decimal Classification(DDC) рдХी рд░рдЪрдиा рдХी рдЧрдИ। 1876 рдоें рд╣ी American Library Association (ALA) рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдИ।
  5. 1876 рдоें C A Cutter рдж्рд╡ाрд░ा Rules for a Dictionary Catalogue рдХी рд░рдЪрдиा рдХी рдЧрдИ।
  6. 1876 рдоें рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рдкрд╣рд▓ा рдЬрд░्рдирд▓ "Library Journal" рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдЬिрд╕рдХे рд╕ंрдкाрджрдХ Melvil Dewey рдеे।
  7. 1877 рдоें Library Association (LA), UK рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдИ। 
  8. рдбेрд╡ी рдорд╣ोрджрдп рд╕рди 1883 рдоें рди्рдпूрдпॉрд░्рдХ рд╢рд╣рд░ рдХे рдХोрд▓ंрдмिрдпा рдХॉрд▓ेрдЬ рдХे рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдпाрдз्рдпрдХ्рд╖ рдмрдиे ।
  9. рд╕рди 1886 рдоें рдХॉрдкीрд░ाрдЗрдЯ/ рдмौрдж्рдзिрдХ рд╕ंрдкрджा рдЕрдзिрдХाрд░ рдкрд░ рдк्рд░рд╕िрдж्рдз "Berne" convention рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдХिрдпा рдЧрдпा।
  10. 1887 рдоें рдбेрд╡ी рдорд╣ोрджрдп рдиे рджुрдиिрдпा рдХा рдкрд╣рд▓ा рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рд╕्рдХूрд▓ "School of Library Economy" рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпा।
  11. Melvil Dewey 1889 рдоें рд╡े рди्рдпूрдпॉрд░्рдХ рд╕्рдЯेрдЯ рд▓ाрдЗрдм्рд░ेрд░ी рдХे рдиिрджेрд╢рдХ рднी рдмрдиे।
  12. 1891 рдоें C. A. Cutter рдж्рд╡ाрд░ा Expansive Classification рдХा рд╡िрдХाрд╕ | 
  13. 1891 рдИреж рдоें рд▓ाрдбрдХрд░्рдЬрди рдиे рдХрдИ рд╕рдЪिрд╡ाрд▓рдп рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдХो рдоिрд▓ा рдХрд░ рдЗंрдкीрд░िрдпрд▓ рд▓ाрдЗрдм्рд░ेрд░ी рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी। рдбॉреж рдПрд╕. рдЖрд░. рд░ंрдЧрдиाрдерди (рднाрд░рддीрдп рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рдЬрдирдХ) рдХा рдЬрди्рдо 12 рдЕрдЧрд╕्рдд 1892 рдХो рд╢िрдпाрд▓ी рдордж्рд░ाрд╕ (рд╡рд░्рддрдоाрди рдЪेрди्рдирдИ) рдоें рд╣ुрдЖ рдеा рд╣ाрд▓ांрдХि рдХрдИ рд╕ाрд╣िрдд्рдпों рдоें рдЬрди्рдо 9 рдЕрдЧрд╕्рдд 1892 рднी рджрд░्рдЬ рд╣ै। 
  14. FID рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 12 рд╕िрддंрдмрд░ 1895 рдХो рдм्рд░ूрд╕ेрд▓्рд╕ (Brussels) рдоें Paul Otlet (1866-1944) рдФрд░ Henri La Fontaine (1854-1943) рдж्рд╡ाрд░ा 'International Institute of Bibliography' рдХे рдиाрдо рд╕े рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।
  15. 1898 рдоें рд╡िрд╖рдп рд╢ीрд░्рд╖рдХ рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рд▓िрдП Library of Congress Subject Headings рдХी рд░рдЪрдиा рдХी рдЧрдИ।

1900 to 1950 Library development: 

  1. 1900 рдоें рд░ाрдп рдмрд╣ाрджुрд░ рдИрд╢ाрди рдж्рд╡ाрд░ा рдЧाрд░्рдбрди рд▓ाрдЗрдм्рд░ेрд░ी, рдЬрдпрдкुрд░ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा। 
  2. 1902 рдИреж рдоें рдХрд▓рдХрдд्рддा рдкрдм्рд▓िрдХ рд▓ाрдЗрдм्рд░ेрд░ी рдХो 'Impirial Library' рдоिрд▓ा рджिрдпा рдЧрдпा।
  3. рдЗрд╕ рдирд╡ीрди Imperial Library of India рдХो 30 рдЬрдирд╡рд░ी 1903 рдИреж рдХे рджिрди рдоेрдбрдХॉрдл рд╣ॉрд▓ рдоें рдЬрдирддा рдХे рдЙрдкрдпोрдЧрддाрд░्рде рдЦोрд▓ рджिрдпा рдЧрдпा।
  4. рд╕рди 1904 рдоें Library of Congress Classification рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ।
  5. рд╕рди 1905 рдоें Universal Decimal Classification (UDC) рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ।
  6. рд╕рди 1906 рдоें Subject Classification рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ।
  7. 1908 рдоें AACR (Anglo-American Cataloguing Rules) рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ ।
  8. 1909 рдоें Special Library Association (SLA) рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा।
  9. рднाрд░рдд рдоें рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдЖрди्рджोрд▓рди рдХा рд╢्рд░ी рдЧрдгेрд╢ 1910 рдоें рдмрдб़ौрджा рдХे рдирд░ेрд╢ рд╢िрд╡ाрдЬी рд░ाрд╡ рдЧाрдпрдХрд╡ाрдб рддृрддीрдп рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рд╕े рд╣ुрдЖ। рдЙрди्рд╣ें рднाрд░рддीрдп рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдЬрдирдХ рдХे рддौрд░ рдкрд░ рднी рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। 
  10. 1911 рдоें рдоेрд▓्рд╡िрд▓ рдбेрд╡ी рдХे рдЫाрдд्рд░ A. W. Borden рдж्рд╡ाрд░ा рд╕िрдпाрдЬी рд░ाрд╡ рдЧाрдпрдХрд╡ाрдб़ рддृрддीрдп рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рд╕े рднाрд░рдд рдоें Refresher course for librarians" рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд।
  11. 1923 рдХो Sears List of Subject Headings (SLSH) рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ।
  12. 1924 рдоें Association of Special Libraries and Information Bureau (ASLIB) рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा।
  13. 1927 рдоें International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA) рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा ।
  14. рд░ंрдЧрдиाрдерди рдж्рд╡ाрд░ा 1928 рдИреж рдоें рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рдкाँрдЪ рд╕ूрдд्рд░ों рдХा рдк्рд░рддिрдкाрджрди рдХिрдпा рдЧрдпा।
  15. 1930 рдИреж рдоें рдХे рдПрдо рдЕрд╕рджुрд▓्рд▓ा 'Imperial Library of India' рдХे рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдпाрдз्рдпрдХ्рд╖ рдмрдиे। рдЗрди्рд╣ोंрдиे 1935 рдИреж рдоें 6 рдоाрд╕ рдХा рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХिрдпा।
  16. 1930 рдоें рд╕ाрдиाрдерди рд╕ाрд╣рдм рдж्рд╡ाрд░ा рдФрд▓ рдПрд╢िрдпा рдПрдЬुрдХेрд╢рди рдХोрди्рдл्рд░ेंрд╕, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी рдоें рдЖрджрд░्рд╢ рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХो рдкेрд╢ рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।
  17. 1931 рдоें "Five Laws of Library Science" рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ । 
  18. 1931 рдоें International Institute of Documentation рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдИ।
  19. 1931 рдоें рдЖрдзुрдиिрдХ рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдХे рдЬрдирдХ Melville Dewey рдХो рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЧрдИ।
  20. 1933 рдоें Colon Classification (CC) рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ ।
  21. 1933 рдоें India Library Association (ILA) рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा ।
  22. 1934 рдоें Classified Cataloguing Code (CCC) рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ |
  23. 1934 рдоें Headquarter of International Federation of Documentation (FID) рдХा рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп Brussels рд╕े Hague рд╕्рдеाрдиांрддрд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।
  24. 1935 рдоें рдм्рд▓ीрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा Bibliographic Classification рдХी рд░рдЪрдиा।
  25. рд╕рди 1937 рдоें International Institute of Documentation рдХा рдиाрдо International Federation of Documentation рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।
  26. рд╕рди 1946 рдоें United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдИ। 
  27. 1948 рдИреж рдоें рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдПрдХ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХे рддрд╣рдд 'Imperial Library of India' рдХा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдХा рдиाрдо рджिрдпा рдФрд░ рдмीреж рдПрд╕реж рдХेрд╢рд╡рди рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдердо рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдпाрдз्рдпрдХ्рд╖ рдмрдиे ।рдк्рд░рдердо рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдЕрдзिрдиिрдпрдо 1948 рдоें рдордж्рд░ाрд╕ рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХे рд░ूрдк рдоें рдкाрд░िрдд рд╣ुрдЖ।
  28. рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо 1948 рдоें рд░ाрдзा рдХृрд╖्рдгрди рдЖрдпोрдЧ  рдиे рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдоें рдЧ्рд░рди्рдеाрд▓рдпों рдХो рдорд╣рдд्рд╡ рджिрдпा।
  29. рдпूрдиेрд╕्рдХो рдиे рдЕрдкрдиे рд╕рджрд╕्рдп рджेрд╢ों рдХे рд▓िрдП рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдЧ्рд░ंрдеाрд▓рдп рдоैрдиिрдлेрд╕्рдЯों рдХो 1949 рдоें рддैрдпाрд░ рдХिрдпा |

1951 to 1970 Library development:  

  1. 1951 рдоें Wheat loan Educational Exchange Programme' рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХी рдЧрдИ।
  2. рд╕рди 1951 рдоें рдпूрдиेрд╕्рдХो рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े Delhi Public Library рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдИ।
  3. 1951 рдИреж рдоें рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓ рдХे рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рд╢्рд░ी рд░ाрдЬрдЧोрдкाрд▓ाрдЪाрд░ी рдХी рдЕрдиुрд╢ंрд╕ा рдкрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдХो рдоेрдЯрдХॉрдл рд╣ॉрд▓ рд╕े рд╕्рдеाрдиांрддрд░िрдд рдХрд░ рдмैрд▓рд╡ेрдбिрдпрд░ рдоें рд▓ाрдпा рдЧрдпा рдЬрд╣ाँ рдпрд╣ рдЖрдЬ рддрдХ рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ै।
  4. UGC рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 28 рджिрд╕ंрдмрд░ 1953 рдХो рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ी рдоौрд▓ाрдиा рдЕрдмुрд▓ рдХрд▓ाрдо рдЖрдЬाрдж рдиे рдФрдкрдЪाрд░िрдХ рддौрд░ рдкрд░ рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдЧ्рд░ांрдЯ्рд╕ рдХрдоीрд╢рди рдХी рдиींрд╡ рд░рдЦी рдеी। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рд╣ाрд▓ांрдХि 1956 рдИреж рдоें рдпूрдЬीрд╕ी рдХो рд╕ंрд╕рдж рдоें рдкाрд░िрдд рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рд╡िрдзेрдпрдХ рдХे рдмाрдж рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрдзीрди рд▓ाрдпा рдЧрдпा рдФрд░ рддрднी рдФрдкрдЪाрд░िрдХ рддौрд░ рдкрд░ рдЗрд╕े рд╕्рдеाрдкिрдд рдоाрдиा рдЧрдпा।
  5. рдЖрдЬाрджी рдХे рдмाрдж рд╕рди 1948 рдИреж рдоें 'Imperial Library of India' рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рддрдеा 1 рдлрд░рд╡рд░ी 1953 рдоें рддाрдд्рдХाрд▓िрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ी рдЕрдмुрд▓ рдХрд▓ाрдо рдЖрдЬाрдж рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрд╕े рд╕рднी рднाрд░рддीрдп рдХे рд▓िрдП рдЦोрд▓ рджिрдпा рдЧрдпा।
  6. рдбिрд▓ीрд╡рд░ी рдСрдл рдмुрдХ्рд╕ рдПрдХ्рдЯ, 1954 рдХे рдХाрдиूрди рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХी рдПрдХ рдк्рд░рддि рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдХो рднेрдЬрдиा рдк्рд░рдХाрд╢рдХों рдХे рд▓िрдП рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
  7. 1955 рдоें Indian Association of Special Libraries and Information Centre (IASLIC) рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХिрдпा рдЧрдпा ।
  8. рднाрд░рдд рдоें рдм्рд░िрдЯेрди рдХा рд╣ी рдХॉрдкी рд░ाрдЗрдЯ рдПрдХ्рдЯ рдк्рд░рднाрд╡ рдоें рдеा рддрдеा рдЖрдЬाрджी рдХे рдмाрдж рд╕рди 1957 рдоें ‘Indian Copy Right Act 1957 рдкाрд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। 
  9. 1957 рдоें рдбी.рдмी. рдХृрд╖्рдгрд░ाрд╡ рдХो рджिрд▓्рд▓ी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें рдк्рд░рдердо Ph.D рдХी рдЙрдкाрдзि рдоिрд▓ी ।
  10. 1958 рдоें Indian National Bibliography (INB) рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ।
  11. 1962 рдоें рд░ंрдЧрдиाрдерди рдж्рд╡ाрд░ा Documentation Research and Training Centre (DRTC), Bangalore рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдпी ।
  12. 1963 рдоें рдпूрдЬीрд╕ी рдж्рд╡ाрд░ा Book Bank policy рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХी рдЧрдпी।
  13. 1965 рдоें Dr. S. R. Ranganathan рдХो National research professor of Library science рдХे рд░ूрдк рдоें рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा।
  14. рд╕рди 1966 рдоें National Medical Library, New Delhi рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдИ рдЬिрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп AIIIMS, New Delhi рдоें рдЕрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ै।
  15. 1966 рдоें Machine Readable Cataloguing-I (MARC-1) project рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХी рдЧрдИ। 
  16. 1967 рдоें Anglo-American Cataloguing Rules I ( AACR-I) рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।
  17. 1967 рдоें Online Computer Library Centre (OCLC) рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा ।
  18. 1967 рдоें World Intellectual Property Organisation (WIPO) рд╕्рдеाрдкрдиा ।
  19. 1969 рдоें Alan Pritchard рдж्рд╡ाрд░ा "Bibliometrics" рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा।
  20. 1970 рдоें Peter Phyrr рдж्рд╡ाрд░ा Zero Base Budgeting system рдХा рд╡िрдХाрд╕। 

1971 to 1999 Library development:   

  1. 1971 рдоें UNISIST Programme рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХी рдЧрдИ।
  2. 1971 рдоें International Standard Bibliographic Description-M (ISBD-M) рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ।
  3. 1972 рдоें IFLA рдж्рд╡ाрд░ा ‘Universal Availability of Publication' рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд ।
  4. 1972 рдоें рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рдж्рд╡ाрд░ा Raja Rammohan Roy Library Foundation (RRRLF) рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд░ाрдЬा рд░ाрдо рдоोрд╣рди рд░ाрдп рдХी рд╕्рдоृрддि рдоें рдЙрд╕рдХे 200рд╡ें рдЬрди्рдорджिрди рдкрд░ рдПрдХ рд╕ंрд╕्рдеा рдХे рд░ूрдк рдоें  рд╣ुрдИ।
  5. рд╕рди 1972 рдоें рдпूрдиेрд╕्рдХो рдж्рд╡ाрд░ा International Book Year рдордиाрдпा рдЧрдпा।
  6. 1972 рдоें UNESCO рдж्рд╡ाрд░ा Public Library Manifesto рдХो рд╕ंрд╢ोрдзिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।
  7. 1974 рдоें International Standard Bibliographic Description-G (ISBD-G) рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ।
  8. 1974 рдоें рд╣ी Universal Bibliographic Control (UBC) рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╣ुрдИ| 
  9. 1976 рдоें рдпूрдиेрд╕्рдХो рдж्рд╡ाрд░ा рдЬрдирд░рд▓ рдЗрди्рдлोрд░्рдоेрд╢рди рдк्рд░ोрдЧ्рд░ाрдо (PGI) рд╡िрднाрдЧ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा।
  10. 1977 рдоें IFLA рдж्рд╡ाрд░ा Universal Machine Readable Catalogue (UNIMARC) рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХिрдпा рдЧрдпा। 
  11. 1978 рдоें Anglo-American Cataloguing Rules II (AACR-II) рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ुрдЖ।
  12. 1981 рдИреж рдоें рдбॉ. рдмीреж рдкीреж рдмрд░ुрдЖ рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдоें RRRLF рдиे рдПрдХ рдХाрд░्рдпрдХाрд░ी рджрд▓ рдХा рдЧрдарди рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдиीрддि рдХा рдк्рд░ाрд░ूрдк рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा।
  13. 1982 рдИреж рдоें Universal Availability of Publications (UAP) рдХो рдк्рд░рд╕्рддाрд╡िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।
  14. 1983 рдИреж рдоें "National Policy on Library and information system" рдХा рдк्рд░ाрд░ूрдк рддैрдпाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рдЬिрд╕рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╡िрднाрдЧ рдиे рдПрдХ рдб्рд░ाрдл्рдЯ рдкॉрд▓िрд╕ी рд╕्рдЯेрдЯрдоेрди्рдЯ рдЬाрд░ी рдХिрдпा рддрдеा рдбॉ рдбीреж рдкीреж рдЪрдж्рдзोрдкाрдз्рдпाрдп рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдоें рдПрдХ рд╕рдоीрддि рдХा рдЧрдарди рдХिрдпा рдЬिрд╕рдиे 1986 рдИреж рдоें рдЕрдкрдиी рдЕрдиुрд╢ंрд╕ाрдПँ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХी।
  15. 1984 рдоें Common Communication Format (CCF) рдХो рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।
  16. 1986 рдИреж рдоें NAPLIS (National policy on library and information System) рдиे рд░िрдкोрд░्рдЯ рдкेрд╢ рдХिрдпा рдЧрдпा।
  17. 1988 рдоें AACR-II R рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।
  18. 1991 рдоें UGC рдж्рд╡ाрд░ा INFLIBNET рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा।
  19. 1992 рдоें рдмी. рдмी. рд╢ुрдХ्рд▓ा рдХो рдЙрдд्рдХрд▓ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें рдк्рд░рдердо рдбी рд▓िрдЯ рдХी рдЙрдкाрдзि |
  20. 1994 рдоें рдЗंрдЯрд░рдиेрд╢рдирд▓ рдлेрдбрд░ेрд╢рди рдСрдл рд▓ाрдЗрдм्рд░ेрд░ी рдПрд╕ोрд╕िрдПрд╢рди (IFLA) рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдЧ्рд░ंрдеाрд▓рдп рдШोрд╖рдгाрдкрдд्рд░ рддैрдпाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕ рдШोрд╖рдгाрдкрдд्рд░ рдХो рд╡्рдпाрдкрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕рднी рджेрд╢ों рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
  21. рд╕рди 1995 рдоें рд╡िрд╢्рд╡ рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╕ंрдЧрдарди (WTO: World Trade Organisation) рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдЗрд╕ рджिрд╢ा рдоें рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдХрджрдо рдеा рдЬिрд╕рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा "Agreement on the Trade related aspect of intellectual property rights (TRIPS)" рд╕рдордЭौрддे рдХे рддрд╣рдд рдХी рдЧрдИ рдеी। 
  22. 1985 рдоें UNESCO рдПрд╡ं ILO рдж्рд╡ाрд░ा CDS/ISIS рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХिрдпा рдЧрдпा।
  23. 1995 рдоें Dublin Core Metadata рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХिрдпा рдЧрдпा।

2000 to 2021 Library development:  

  1. 2000 рдоें 'Information Technology Act' рдкाрд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।
  2. 2000 рдоें Indian National Bibliography (INB) рдХा рдкрд╣рд▓ा рдХंрдк्рдпूрдЯрд░ीрдХृрдд рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ।
  3. 2002 рдоें  FID рдХो рд╡िрдШрдЯिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।
  4. 2002 рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ूрдЪрдиा рдХी рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा (Freedom of Information) рд╡िрдзेрдпрдХ рдкाрд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।
  5. рд╕рди 2002 рдИреж рдоें LA рддрдеा IIS ( Institute of Information Scientists) рдХो рдоिрд▓ाрдХрд░ CILIP ( Chartered Institute of Library and Information Professionals) рд╕ंрд╕्рдеा рдХा рдЧрдарди рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
  6. 2002 рдоें University Grants Commission (UGC) рдж्рд╡ाрд░ा рднाрд░рддीрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХो рд╕рднी рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ोрдиिрдХ рдЬрд░्рдирд▓ рдФрд░ 2002 рдбेрдЯाрдмेрд╕ рд╣ेрддु рдСрдирд▓ाрдЗрди рдЕрднिрдЧрдо рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП UGC-Infonet E Journals Consortium рд╕рди 2002 рдоें рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। 
  7. 2005 рдоें National Knowledge Commission рдХा рдЧрдарди рдХिрдпा рдЧрдпा рдЬिрд╕рдХे рдЪेрдпрд░рдоैрди Sam Patroda рдеे। 
  8. 2005 рдоें рднाрд░рдд рдХे рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा Right To Information рдПрдХ्рдЯ рдкाрд╕ рд╣ुрдЖ।
  9. 2007 рдоें ISBN рд╕ंрдЦ्рдпा рдХो 10 digits рд╕े 13 digit рдоें рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।
  10. 2009 рдоें рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рдж्рд╡ाрд░ा National Mission on Libraries (NML) рдкрд░ рд╕рдоिрддि рдХा рдЧрдарди рдХिрдпा рдЧрдпा।
  11. 2010 рдоें 'Encyclopedia Brittanicca' рдХा рдоुрдж्рд░िрдд рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоें рдЕंрддिрдо рдФрд░ рдЕрдж्рдзрддрди (15рд╡ां) рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 32 рдЦрдг्рдбों рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ।
  12. 2011 рдоें DDC рдХा 23рд╡ां рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ।
  13. 2011 рдоें рднाрд░рдд рдоें International Standard Book Number (ISBN) рд╕ंрдЦ्рдпा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╕ंрд╕्рдеा RRRLF рдХा рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп рдХोрд▓рдХाрддा рд╕े рджिрд▓्рд▓ी рд╕्рдеाрдиांрддрд░िрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।
  14. 2012 рдоें рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдЧрдаिрдд рд╕рдоिрддि рдж्рд╡ाрд░ा National Mission on Libraries (NML) рдкрд░ рд░िрдкोрд░्рдЯ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।
  15. 2012 рдоें рд╕ंрджрд░्рдн рд╕्рдд्рд░ोрдд 'Encyclopedia Brittanicca' рдХा рдоुрдж्рд░िрдд рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдХाрд╢рди рдмंрдж рд╣ोрдиे рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी рдЧрдИ। рдЕрдм рдпрд╣ рд╕िрд░्рдл рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ाрдиिрдХ рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоें рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ोрдЧा।
  16. 2012 рдоें рд╣ी рдбीрдбीрд╕ी рдХे 15рд╡ा рд╕рдХ्рд╖िрдк्рдд рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди।
  17. Copyright Act, 1957 рдХा рдЕрдж्рдзрддрди рд╕ंрд╢ोрдзрди рд╡рд░्рд╖ 2012 рдоें рд╕ंрд╢ोрдзिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा।
  18. 2014 рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЬ्рдЮाрди рдЖрдпोрдЧ (NKC) рдХो рд╡िрдШрдЯिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। 
  19. 2014 рдоें рд▓ाрдЗрдм्рд░ेрд░ी рдСрдл рдХॉрдЧ्рд░ेрд╕ рд╕рдм्рдЬेрдХ्рдЯ рд╣ेрдбिंрдЧ्рд╕ рдХा 37рд╡ां рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдкीрдбीрдПрдл рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ।
  20. 2016 рдоें ISBN рдХे рдиेрд╢рдирд▓ рдкोрд░्рдЯрд▓ рдХा рдЙрдж्рдШाрдЯрди рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╕ाрдзрди рдоंрдд्рд░ी рд╕्рдоृрддि рдИрд░ाрдиी рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЧрдпा |
  21. 2017 рдоें рд▓ाрдЗрдм्рд░ेрд░ी рдСрдл рдХॉंрдЧ्рд░ेрд╕ рд╕рдм्рдЬेрдХ्рдЯ рдЯ्рд░ेрдбिंрдЧ्рд╕ рдХा 39рд╡ा рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдкीрдбीрдПрдл рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ।
  22. 2018 рдоें IIT рдЦрдб़рдЧрдкुрд░ рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े рдиिрд░्рдоिрдд National Digital Library рдХा рд╢ुрднाрд░рдо्рдн ।
  23. 2018 рдоें рдд्рд░िрдкुрд░ा рд╡िрд╢्рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े PLANNER (INFLIBNET) рдХा рдЖрдпोрдЬрди 
  24. 2019 рдоें KIIT, рднुрд╡рдиेрд╢्рд╡рд░ рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े CALIBER (INFLIBNET) рдХा рдЖрдпोрдЬрди ।
  25. 2020 рдоें DELNET рдХे рдлाрдЙंрдбрд░ рдиिрджेрд╢рдХ Dr. H. K. Kaul рдХा рдиिрдзрди ।
  26. рдлрд░рд╡рд░ी 2021 рдоें SOUL 3.0 рдХो рд░िрд▓ीрдЬ рдХिрдпा рдЧрдпा 


Share:

рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рд╕्рдд्рд░ोрдд

 


рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рд╕्рд░ोрдд :     

(1) рдм्рд░िрдЯेрди

- рд╕ंрд╕рджीрдп рдк्рд░рдгाрд▓ी, 
- рд╡िрдзि рдиिрд░्рдоाрдг, 
- рдПрдХрд▓ рдиाрдЧрд░िрдХрддा

(2) рдЕрдоेрд░ीрдХा

- рди्рдпाрдпिрдХ, 
- рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдФрд░ 
- рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░

(3) рдЬрд░्рдордиी

- рдЖрдкाрддрдХाрд▓ рдХा рд╕िрдж्рдзांрдд

(4) рдл्рд░ांрд╕

- рдЧрдгрдд्рд░ंрддाрдд्рдордХ рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा

(5) рдХрдиाрдбा

- рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╢рдХ्рддि рдХा рд╡िрднाрдЬрди

(6) рдЖрдпрд░рд▓ैंрдб

- рдиीрддि рдиिрджेрд╢рдХ рддрдд्рд╡

(7) рдСрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा 

- рд╕рдорд╡рд░्рддी рд╕ूрдЪी

(8) рджрдХ्рд╖िрдгрдЕрдл्рд░ीрдХा 

- рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा

(9) рд░ूрд╕

- рдоूрд▓ рдХрд░्рддрд╡्рдп


рд╕рджрд╕्рдп рдмрдирдиे рд╣ेрддु рдкрдж рдХे рд▓िрдП рди्рдпूрдирддрдо рдЖрдпु рд╕ीрдоा :
  • рд▓ोрдХрд╕рднा           :      25 рд╡рд░्рд╖
  • рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा          :      30 рд╡рд░्рд╖ 
  • рд╡िрдзाрди рд╕рднा       :      25 рд╡рд░्рд╖ 
  • рд╡िрдзाрди рдкрд░िрд╖рдж     :      30 рд╡рд░्рд╖ 
  • рд╕рд░рдкंрдЪ             :      21 рд╡рд░्рд╖ 
  • рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि           :      35 рд╡рд░्рд╖ 
  • рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓          :      35 рд╡рд░्рд╖  
  • рдЙрдкрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि        :      35 рд╡рд░्рд╖ 
  • рдк्рд░рдзाрди рдоंрдд्рд░ी         :      25 рд╡рд░्рд╖
  • рдоुрдЦ्рдп рдоंрдд्рд░ी         :      25 рд╡рд░्рд╖


Share:

рднाрд░рдд рдХी рд╡िрд╢ेрд╖ рдХ्рд░ांрддिрдпाँ

 


рднाрд░рдд рдХी рд╡िрд╢ेрд╖ рдХ्рд░ांрддिрдпाँ :

  1. рд╣рд░िрдд рдХ्рд░ांрддि -- рдЦाрдж्рдпाрди्рди рдЙрдд्рдкाрджрди
  2. рд╢्рд╡ेрдд рдХ्рд░ांрддि -- рджुрдЧ्рдз рдЙрдд्рдкाрджрди
  3. рдиीрд▓ी рдХ्рд░ांрддि -- рдордд्рд╕्рдп рдЙрдд्рдкाрджрди
  4. рднूрд░ी рдХ्рд░ांрддि -- рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рдЙрдд्рдкाрджрди
  5. рд░рдЬрдд рдХ्рд░ांрддि -- рдЕंрдбा рдЙрдд्рдкाрджрди
  6. рдкीрд▓ी рдХ्рд░ांрддि -- рддिрд▓рд╣рди рдЙрдд्рдкाрджрди
  7. рдХृрд╖्рдг рдХ्рд░ांрддि -- рдмाрдпोрдбीрдЬрд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди 
  8. рд▓ाрд▓ рдХ्рд░ांрддि -- рдЯрдоाрдЯрд░/рдоांрд╕ рдЙрдд्рдкाрджрди
  9. рдЧुрд▓ाрдмी рдХ्рд░ांрддि -- рдЭींрдЧा рдордЫрд▓ी рдЙрдд्рдкाрджрди
  10. рдмाрджाрдоी рдХ्рд░ांрддि -- рдоाрд╕ाрд▓ा рдЙрдд्рдкाрджрди

  11. рд╕ुрдирд╣рд░ी рдХ्рд░ांрддि -- рдлрд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди
  12. рдЕрдоृрдд рдХ्рд░ांрддि -- рдирджी рдЬोрдб़ो рдкрд░िрдпोрдЬрдиाрдПं
  13. рдзुрд╕рд░/рд╕्рд▓ेрдЯी рдХ्рд░ांрддि-- рд╕ीрдоेंрдЯ
  14. рдЧोрд▓ рдХ्рд░ांрддि-- рдЖрд▓ु
  15. рдЗंрдж्рд░рдзрдиुрд╖ीрдп рдХ्рд░ांрддि-- рд╕рднी рдХ्рд░ांрддिрдпो рдкрд░ рдиिрдЧрд░ाрдиी рд░рдЦрдиे рд╣ेрддु
  16. рд╕рдирд░ाрдЗрдЬ/рд╕ुрд░्рдпोрджрдп рдХ्рд░ांрддि-- рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрдиिрдХ рдЙрдзोрдЧ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╣ेрддु
  17. рдЧंрдЧा рдХ्рд░ांрддि-- рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд╕рджाрдЪाрд░ рдкैрджा рдХрд░рдиे рд╣ेрддु
    (рдЬोрд╣рдб़े рд╡ाрд▓े рдмाрдмा/рд╡ाрдЯрд░ рдоैрди рдСрдл рдЗंрдбिрдпा/рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рд╕िंрд╣ рдж्рд╡ाрд░ा )
  18. рд╕рджाрдмрд╣ाрд░ рдХ्рд░ांрддि-- рдЬैрд╡ рддрдХрдиीрдХी
  19. рд╕ेрдл्рд░ॉрди рдХ्рд░ांрддि-- рдХेрд╕рд░ рдЙрдд्рдкाрджрди рд╕े
  20. рд╕्рд▓ेрдЯी/рдЧ्рд░े рдХ्рд░ांрддि--рдЙрд░्рд╡рд░рдХो рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рд╕े

  21. рд╣рд░िрдд рд╕ोрдиा рдХ्рд░ांрддि-- -- рдмाँрд╕ рдЙрддрдкाрджрди рд╕े
  22. рдоूрдХ рдХ्рд░ांрддि-- рдоोрдЯे рдЕрдиाрдЬों рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рд╕े
  23. рдкрд░ाрдордиी рдХ्рд░ांрддि-- рднिрди्рдбी рдЙрдд्рдкाрджрди рд╕े
  24. рдЧ्рд░ीрди рдЧॉрд▓्рдб рдХ्рд░ांрддि-- рдЪाрдп рдЙрдд्рдкाрджрди рд╕े
  25. рдЦाрдж्рдж рд╢्рд░ंрдЦрд▓ा рдХ्рд░ांрддि-- рднाрд░рддीрдп рдХृрд╖рдХों рдХी 2020 рддрдХ рдЖрдорджрдиी рдХो рджुрдЧुрдиा рдХрд░рдиे рд╕े
  26. рдЦाрдХी рдХ्рд░ांрддि-- рдЪрдордб़ा рдЙрдд्рдкाрджрди рд╕े
  27. рд╡्рд╣ाрдЗрдЯ рдЧॉрд▓्рдб рдХ्рд░ांрддि-- рдХрдкाрд╕ рдЙрдд्рдкाрджрди рд╕े (рддीрд╕рд░ी рдХ्рд░ांрддि)
  28. N.H.рдХ्рд░ाрди्рддि- рд╕्рд╡рд░्рдгिрдо рдЪрддुрд░्рднुрдЬ рдпोрдЬрдиा рд╕े
 
 
рдлрд╕рд▓ो рдХे рдЙрдкрдиाрдо рд░ाрдЬा

  1. рджाрд▓ो рдХा рд░ाрдЬा -- рдЪрдиा
  2. рдлрд▓ो рдХा рд░ाрдЬा -- рдЖрдо
  3. рдлुрд▓ो рдХा рд░ाрдЬा -- рдЧुрд▓ाрдм
  4. рдорд╕ाрд▓ो рдХा рд░ाрдЬा/рдк्рд░рдХृрддि рдХा рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп -- рдоिрд░्рдЪ
  5. рдЕрдиाрдЬों рдХा рд░ाрдЬा -- рдЪाрд╡рд▓
  6. рдоोрдЯे рдЕрдиाрдЬों рдХा рд░ाрдЬा -- рдЬ्рд╡ाрд░
  7. рд╢िрддोрд╖्рдг рдлрд▓ो рдХा рд░ाрдЬा -- рд╕ेрдм
  8. рд╕ुрдЦे рдоेрд╡ो рдХा рд░ाрдЬा -- рдмाрджाрдо
  9. рдЪाрд░े рдХि рдлрд╕рд▓ों рдХा рд░ाрдЬा -- рдмрд░рд╕ीрдо
  10. рдЬंрдЧो рдХा рд░ाрдЬा -- рдЯीрдХ
 
 
рдлрд╕рд▓ों рдХे рдЙрдкрдиाрдо рд░ाрдиी

  1. рджाрд▓ों рдХि рд░ाрдиी -- рдордЯрд░
  2. рдлрд▓ों рдХि рд░ाрдиी -- рд▓ीрдЪी
  3. рдлुрд▓ों рдХि рд░ाрдиी -- рдЧ्рд▓ोрдбिрдпोрд▓рд╕
  4. рдорд╕ाрд▓ों рдХि рд░ाрдиी -- рдЗрд▓ाрдпрдЪी
  5. рдЕрдиाрдЬों рдХि рд░ाрдиी -- рдордХ्рдХा




Share:

рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдк्рд░рд╢्рди рд╕ंрдЧ्рд░рд╣

            рдЖрдк рдХिрд╕ी рднी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкрдд्рд░ рдХो рдЙрдаा рд▓ो рдЬिрд╕рдоें India GK рдХा рдЬिрдХ्рд░ рд╣ो рдФрд░ рд╡рд╣ां рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдк्рд░рд╢्рди рдЕрд╡рд╢्рдп рдкूрдЫे рдЬाрддे рд╣ैं | рдЖрдЬ рдЗрд╕ рднाрдЧ рдоें рдЙрд╕ी рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЬो 1 рдпा 2 рд╣ी рдХ्рдпों рдиा рдЖрдпें рдХिрди्рддु рдкूрдЫ рд▓िрдП рдЬाрдПँ рддो рдЧрд▓рдд рд╣ो рд╣ी рдЬाрддे рд╣ैं рдХाрд░рдг рд╣ैं рдЗрди рдк्рд░рд╢्рдиों рдХो рдЕрдирджेрдЦा рдХрд░рдиा |


рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг 70+ рдк्рд░рд╢्рди :

  1. рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╕ंрд╕्рдеाрди рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрдм рд╣ुрдИ –  рдоाрд░्рдЪ 1954 
  2. рд╕рдорд╡рд░्рддी рд╕ूрдЪी рдоें рд▓िрдЦे рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдмрдиाрдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдХिрд╕рдХे рдкाрд╕ рд╣ै –  рд░ाрдЬ्рдп рдФрд░ рд╕ंрдШ 
  3. рдк्рд░рдердо рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖрдкाрддрдХाрд▓ рдХी рдЙрдж्рдШोрд╖рдгा рдХे рд╕рдордп рджेрд╢ рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХौрди рдеे –  рдбॉ. рдПрд╕. рд░ाрдзाрдХृрд╖्рдгрди 
  4. 42рд╡ें рд╕ंрд╢ोрдзрди рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдХिрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдоें рдоौрд▓िрдХ рдХрд░्рддрд╡्рдпों рдХो рдЬोрдб़ा рдЧрдпा рд╣ै –  рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж -51 A 
  5. рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдХुрд▓ рдХिрддрдиे рднाрдЧ рд╣ै –  22 
  6. рд╕ंрд╡िрдзाрди рд▓ाрдЧू рд╣ोрдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдиिрдо्рди рдоें рд╕े рдХौрди рднाрд░рддीрдп рд╕ंрдШ рдХा рдПрдХ рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рд░ाрдЬ्рдп рдеा –  рд╕िрдХ्рдХिрдо 
  7. рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдХिрд╕ рднाрдЧ рдоें рднाрд░рдд рдХे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै –  рднाрдЧ-3 
  8. рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдХिрд╕ рднाрдЧ рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ै –  рднाрдЧ III 
  9. рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдХी рдмैрдардХों рдХा рд╕рднाрдкрддिрдд्рд╡ рдХौрди рдХрд░рддा рд╣ै –  рдЙрдкрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि 
  10. рдХोрдИ рд╡िрдд्рддीрдп рдмिрд▓ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡िрдд рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै –  рдХेрд╡рд▓ рд▓ोрдХрд╕рднा рдоें 

  11. рднाрд░рдд рдоें рдХिрд╕рдХी рд╕्рд╡ीрдХृрддि рдХे рдмिрдиा рдХोрдИ рднी рд╕рд░рдХाрд░ी рдЦрд░्рдЪा рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा –  рд╕ंрд╕рдж 
  12. рдоंрдд्рд░िрдкрд░िрд╖рдж् рдоें рдХिрддрдиे рд╕्рддрд░ рдХे рдоंрдд्рд░ी рд╣ोрддे рд╣ैं – 
  13. рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рднाрд░рдд рдХे рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд╣ोрддे рд╣ैं –  рд▓ोрдХрд╕рднा рдХा рд╕рджрд╕्рдп 
  14. рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрдзि рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХौрди рд╣ै –  рднाрд░рдд рдХे рдорд╣ाрди्рдпाрдпрд╡ाрджी 
  15. рднाрд░рдд рдХे рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХा рдПрдХ рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рдХिрддрдиी рдЙрдо्рд░ рддрдХ рдЕрдкрдиे рдкрдж рдкрд░ рдмрдиा рд░рд╣ рд╕рдХрддा рд╣ै –  65 рд╡рд░्рд╖ 
  16. рдХिрди рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╕ाрдЭा рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рд╣ै – рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╡ рдЧोрд╡ा
  17. рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдХिрд╕ рднाрдЧ рдоें рдЕрд╕्рдеाрдпी рд╕ंрдХ्рд░рдордгрдХाрд▓ीрди рдФрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЙрдкрдмрди्рдзों рдХे рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рд╣ैं –  рднाрдЧ 21 
  18. рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдХुрд▓ рдХिрддрдиी рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдпां рд╣ैं –  12 
  19. рд╕ंрд╕рдж рдХा рдиिрдо्рди рд╕рджрди рдПрд╡ं рдЙрдЪ्рдЪ рд╕рджрди рд╣ै –  рд▓ोрдХрд╕рднा рдПрд╡ं рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा 
  20. рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдк्рд░рдердо рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдеे –  рдбॉ. рд╢्рд░ीрдХृрд╖्рдг рд╕िंрд╣ 

  21. рд╡िрдзाрдирдкрд░िрд╖рдж् рдХा рд╕рджрд╕्рдп рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрдо-рд╕े-рдХрдо рдХिрддрдиी рдЖрдпु рд╕ीрдоा рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП –  30 рд╡рд░्рд╖ 
  22. рдХिрд╕ी рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХी рди्рдпूрдирддрдо рд╕ंрдЦ्рдпा рдХिрддрдиी рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै –  60 
  23. рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рддीрдп рд╕ेрд╡ा рдХा рдЧрдарди рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै –  рд╕ंрд╕рдж 
  24. рдорддрджाрддाрдУं рдХे рдкंрдЬीрдпрди рдХा рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡ рдХिрд╕ рдкрд░ рд╣ै –  рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди рдЖрдпोрдЧ 
  25. рдоूрд▓ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдХे 66 рд╡िрд╖рдп рд░ाрдЬ्рдп рд╕ूрдЪी рдоें рдеे। рдЕрдм рдЙрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХिрддрдиी рд╣ै –  61 
  26. рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдк्рд░рд╡рд░ рд╕рдоिрддि рдоें рдХिрддрдиे рд╕рджрд╕्рдп рд╣ोрддे рд╣ैं –  45 
  27. рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдоें рдоुрдЦ्рдп рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдХिрддрдиे рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рдХा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै – 30 
  28. рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़ рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХрд╣ाँ рд╕्рдеिрдд рд╣ै –  рдмिрд▓ाрд╕рдкुрд░ 
  29. рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдХिрд╕рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзि рд╣ोрддा рд╣ै –  рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХा 
  30. рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдХिрди рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрджों рдоें рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдиीрддि рдиिрд░्рджेрд╢рдХ рддрдд्рдд्рд╡ों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै –  рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 36-51 

  31. рд░ाрдЬ्рдп рдкुрдирд░्рдЧрдарди рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХрдм рдкाрд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा –  1956 рдИ. 
  32. рднाрд░рддीрдп рдиाрдЧрд░िрдХрддा рдирд╣ीं рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै –  рдк्рд░рд╡ाрд╕рди рдж्рд╡ाрд░ा 
  33. рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХिрд╕рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рдкрд░ рдХिрд╕ी рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдХрд░рддे рд╣ै –  рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी 
  34. рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдХिрд╕рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдд्рддрд░рджाрдпी рд╣ोрддा рд╣ै – рд╡िрдзाрди рд╕рднा 
  35. рд░ाрдЬ्рдп рд╡िрдзाрдирдоंрдбрд▓ рдХा рдКрдкрд░ी рд╕рджрди рдХौрди-рд╕ा рд╣ै –  рд╡िрдзाрди рдкрд░िрд╖рдж् 
  36. рдЙрд╕ рд╕ंрдШ рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдиाрдо рдмрддाрдЗрдП рдЬрд╣ाँ рдиिрд░्рд╡ाрдЪिрдд рд╡िрдзाрдирд╕рднा рдПрд╡ं рдоंрдд्рд░िрдкрд░िрд╖рдж् рд╣ै –  рдкुрджुрдЪेрд░ी 
  37. рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдХिрддрдиी рднाрд╖ाрдПँ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХे рд░ूрдк рдоें рдоाрди्рдпрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ैं –  22 
  38. рдЬрдо्рдоू-рдХрд╢्рдоीрд░ рдХे рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдХी рдХाрд░्рдп рдЕрд╡рдзि рд╣ोрддी рд╣ै –  рдЫрд╣ рд╡рд░्рд╖ 
  39. рдкंрдЪाрдпрдд рд╕рдоिрддि рдХा рдЧрдарди рд╣ोрддा рд╣ै –  рдк्рд░рдЦंрдб рд╕्рддрд░ рдкрд░ 
  40. рднाрд░рдд рдоें рд╕ाрдо्рдпрд╡ाрдж рдЖрдзाрд░िрдд рджрд▓ рд╣ै –   CPI 

  41. рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рд▓ोрдХрд╕рднा рдХी 543 рд╕ीрдЯों рдоें рд╕े рдХिрддрдиी рд╕ीрдЯें рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдХे рд▓िрдП рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рд╣ैं –  84 
  42. рдХिрд╕ рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд╕ंрд╢ोрдзрди рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдж्рд╡ाрд░ा рдЧोрд╡ा рдХो рд░ाрдЬ्рдп рдХा рджрд░्рдЬा рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рдЧрдпा –  56рд╡ाँ 
  43. рдХिрд╕ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХो рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдФрд░ рдЬрдирдЬाрддि рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдШोрд╖िрдд рдХрд░рдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдХिрд╕े рд╣ै –  рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि 
  44. рд╕्рдеाрдпी рд╕ंрд╕рдж рднाрд░рдд рдоें рдХрдм рддрдХ рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдоें рд░рд╣ी рд╣ै –  17 рдЕрдк्рд░ैрд▓, 1952 
  45. рднाрд░рдд рдХे рдЪौрдеे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдеे –  рд╡ी. рд╡ी. рдЧिрд░ि 
  46. рдЙрдкрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХो рдЙрд╕рдХे рдХाрд░्рдпрдХाрд▓ рдХी рд╕рдоाрдк्рддि рдХे рдкूрд░्рд╡ рдкрдж рд╕े рд╣рдЯाрдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдХिрд╕рдХो рд╣ै –  рд╕ंрд╕рдж 
  47. рд╕ंрд╕рдж рдХा рдЪुрдиाрд╡ рд▓рдб़рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдд्рдпाрд╢ी рдХी рди्рдпूрдирддрдо рдЖрдпु рдХिрддрдиी рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП –  25 рд╡рд░्рд╖ 
  48. рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдж्рд╡ाрд░ा рд▓ोрдХрд╕рднा рдХो рдзрди рд╡िрдзेрдпрдХ рдХिрддрдиे рд╕рдордп рдоें рд▓ौрдЯा рджिрдпे рдЬाрдиे рдЪाрд╣िрдП –  14 рджिрди 
  49. рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдоें ‘рд╢ूрди्рдпрдХाрд▓’ рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै – рдЙрдд्рддрд░ рд╕рдд्рд░ 
  50. рдЗрди्рджिрд░ा рдЧाँрдзी рджूрд╕рд░ी рдЕрд╡рдзि рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдмрдиी – 1980 рд╕े 1984 рддрдХ
     
  51. рдоुрдЦ्рдп рд╕рддрд░्рдХрддा рдЖрдпुрдХ्рдд рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдХौрди рдХрд░рддा рд╣ै – рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि
  52. рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рдХिрд╕рдХे рдкाрд╕ рд╣ै –  рд╕ंрд╕рдж 
  53. рднाрд░рдд рдоें рдХुрд▓ рдХिрддрдиे рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рд╣ैं –  24 
  54. рдЙрдкрд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдХौрди рдХрд░рддा рд╣ै –  рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि 
  55. рд╡िрдзाрдирдкрд░िрд╖рдж् рдХे рдХिрддрдиे рд╕рджрд╕्рдп рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рджूрд╕рд░े рд╡рд░्рд╖ рдЕрд╡рдХाрд╢ рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддे рд╣ैं –  1/3 
  56. рд░ाрдЬрдиीрддि рдФрд░ рдиीрддिрдпों рд╕े рд╡्рдпुрдд्рдкрди्рди рд╢рдм्рдж ‘рдЗрди्рдж्рд░рдзрдиुрд╖ी рдЧрдардмंрдзрди’ рд╢рдм्рдж рдХिрд╕рдиे рджिрдпा –  рдкिрдЯ рд░ोрдордиी рдмैंрдХ рдоें рдзрди рдЬрдоा рдХрд░рдХे 
  57. рднाрд░рддीрдп рдЬрдирддा рдкाрд░्рдЯी рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдЪिрди्рд╣ рдХ्рдпा рд╣ै –  рдХрдорд▓ 
  58. рдоौрд▓िрдХ рдХрд░्рддрд╡्рдпों рдХी рдЕрд╡рд╣ेрд▓рдиा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ों рдХो –  рджंрдб рджेрдиे рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдирд╣ीं рд╣ै 
  59. рд╕ंрд╕рдж рдХे рджो рдХ्рд░рдоिрдХ рдЕрдзिрд╡ेрд╢рдиों рдХे рдмीрдЪ рдЕрдзिрдХрддрдо рдХिрддрдиे рд╕рдордпाрди्рддрд░ाрд▓ рдХी рдЕрдиुрдорддि рд╣ै –  6 рдоाрд╣ 
  60. рднाрд░рдд рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдиिрд░्рд╡ाрдЪिрдд рд╣ोрдиे рдХे рдкाрдд्рд░ рдмрдирдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдЖрдпु рдкूрд░्рдг рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП –  35 рд╡рд░्рд╖ 

  61. рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдкрдж्рдзрддि рдоें рд╕рдорд╕्рдд рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рдХी рд╢рдХ्рддिрдпाँ рдХिрд╕рдоें рдиिрд╣िрдд рд╣ोрддी рд╣ैं –  рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдоें 
  62. рдХिрд╕ рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд╕ंрд╢ोрдзрди рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрд░ुрдгाрдЪрд▓ рдк्рд░рджेрд╢ рдХो рд░ाрдЬ्рдп рдХा рджрд░्рдЬा рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рдЧрдпा –  55рд╡ाँ 
  63. рдЧрд╡рд░्рдирдоेंрдЯ рдСрдл рдЗंрдбिрдпा рдПрдХ्рдЯ-1935 рдХिрд╕ рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеा –  рд╕ाрдЗрдорди рдХрдоीрд╢рди 
  64. рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕рднा рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрдм рд╣ुрдИ –  9 рджिрд╕рдо्рдмрд░, 1946 
  65. рдЕрдм рддрдХ рднाрд░рдд рдХे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдЙрдж्рджेрд╢िрдХा рдоें рдХिрддрдиी рдмाрд░ рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХिрдпा рдЬा рдЪुрдХा рд╣ै –  рдПрдХ рдмाрд░ 
  66. рдкिрдЫрдб़ा рд╡рд░्рдЧ рдЖрдпोрдЧ рдХा рдЧрдарди рдХौрди рдХрд░рддा рд╣ै –  рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि 
  67. рд╡िрд╢्рд╡ рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा, рд▓िрдЦिрдд рдПрд╡ं рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╡्рдпाрдкрдХ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХिрд╕ рджेрд╢ рдХा рд╣ै –  рднाрд░рдд 
  68. рднाрд░рдд рдХी рд╕ंрдШीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХिрд╕ рджेрд╢ рдХी рд╕ंрдШीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕рдоाрдирддा рд░рдЦрддी рд╣ै –  рдХрдиाрдбा 
  69. рдХिрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рд╡िрдзेрдпрдХ рдХो 9рд╡ीं рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै –  рддрдоिрд▓рдиाрдбु 
  70. рднाрд░рддीрдп рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╕ंрд╕्рдеाрди рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрдм рд╣ुрдИ –  рдоाрд░्рдЪ 1954 


Share:

рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж

            рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╡िрд╢्рд╡ рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рд▓िрдЦिрдд рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╣ै | рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рднी рдХेрд╡рд▓ 470 рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж, рддрдеा 12 рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдпाँ рд╣ैं рдФрд░ рдпे 25 рднाрдЧों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рд╣ै। рдкрд░рди्рддु рдЗрд╕рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рд╕рдордп рдоूрд▓ рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें 395 рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдЬो 22 рднाрдЧों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдеे рдЗрд╕рдоें рдХेрд╡рд▓ 8 рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдпाँ рдеीं। рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рд╕ाрде рдЗрдирдоें рднी рдмрджрд▓ाрд╡ рд╣ोрддे рд░рд╣े рд╣ैं | рдлिрд░ рднी рдоुрдЦ्рдп рдоुрдЦ्рдп рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХा рд╡рд░्рдгрди рдЗрд╕ рднाрдЧ рдоें рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै |



Indian Constitution Articles (Most Important):-

рднाрдЧ -1 (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 1-4)

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 1  :- рд╕ंрдШ рдХा рдиाрдо рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 2  :- рдирдП рд░ाрдЬ्рдпों рдХा рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдпा рд╕्рдеाрдкрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 3  :- рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рддрдеा рд╕ीрдоाрдУं рдпा рдиाрдоों рдоे рдкрд░िрд╡рд░्рддрди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 4  :- рдкрд╣рд▓ी рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рд╡ рдЪौрдеी рдЕрдиुрд╕ूрдЪी рдХे рд╕ंрд╢ोрдзрди рддрдеा рджो рдФрд░ рддीрди рдХे рдЕрдзीрди рдмрдиाрдИ рдЧрдИ рд╡िрдзिрдпां

рднाрдЧ - 2 (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 5-11) - рдиाрдЧрд░िрдХрддा

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 5  :- рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдк्рд░ाрд░ंрдн рдкрд░ рдиाрдЧрд░िрдХрддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 6  :- рднाрд░рдд рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рдиाрдЧрд░िрдХрддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 7  :- рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ों рдХो рдиाрдЧрд░िрдХрддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 8  :- рднाрд░рдд рдХे рдмाрд╣рд░ рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХा рдиाрдЧрд░िрдХрддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 9  :- рд╡िрджेрд╢ी рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдиाрдЧрд░िрдХрддा рд▓ेрдиे рдкрд░ рдиाрдЧрд░िрдХрддा рдХा рдиा рд╣ोрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 10  :- рдиाрдЧрд░िрдХрддा рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХा рдмрдиा рд░рд╣рдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 11  :- рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдиाрдЧрд░िрдХрддा рдХे рд▓िрдП рдХाрдиूрди рдХा рд╡िрдиिрдпрдорди

рднाрдЧ - 3 (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 12 - 35) - рдоौрд▓िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 12  :- рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 13  :- рдоूрд▓ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХो рдЕрд╕ंрдЧрдд рдпा рдЕрд▓्рдкीрдХрд░рдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╡िрдзिрдпां
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 14  :- рд╡िрдзि рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рд╕рдоाрдирддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15  :- рдзрд░्рдо рдЬाрддि рд▓िंрдЧ рдкрд░ рднेрдж рдХा рдк्рд░рддिрд╢ेрдз
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16  :- рд▓ोрдХ рдиिрдпोрдЬрди рдоें рдЕрд╡рд╕рд░ рдХी рд╕рдоाрдирддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 17  :- рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рдХा рдЕंрдд
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 18  :- рдЙрдкाрдзीрдпों рдХा рдЕंрдд
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19  :- рд╡ाрдХ् рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 20  :- рдЕрдкрд░ाрдзों рдХे рджोрд╖ рд╕िрдж्рдзि рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 21  :- рдк्рд░ाрдг рдФрд░ рджैрд╣िрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 21рдХ:- 6 рд╕े 14 рд╡рд░्рд╖ рдХे рдмрдЪ्рдЪों рдХो рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 22  :- рдХुрдЫ рджрд╢ाрдУं рдоें рдЧिрд░рдл्рддाрд░ी рд╕े рд╕рд░ंрдХ्рд╖рдг
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 23  :- рдоाрдирд╡ рдХे рджुрд░्рд╡्рдпाрдкाрд░ рдФрд░ рдмाрд▓ рдЖрд╢्рд░рдо
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 24  :- рдХाрд░рдЦाрдиों рдоें рдмाрд▓рдХ рдХा рдиिрдпोрдЬрди рдХा рдк्рд░рддिрд╢рдд
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 25  :- рдзрд░्рдо рдХा рдЖрдЪрд░рдг рдФрд░ рдк्рд░рдЪाрд░ рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 26  :- рдзाрд░्рдоिрдХ рдХाрд░्рдпों рдХे рдк्рд░рдмंрдз рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 29  :- рдЕрд▓्рдкрд╕ंрдЦ्рдпрдХ рд╡рд░्рдЧों рдХे рд╣िрддों рдХा рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 30  :- рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдФрд░ рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХрд░рдиे рдХा рдЕрд▓्рдкрд╕ंрдЦ्рдпрдХ рд╡рд░्рдЧों рдХा рдЕрдзिрдХाрд░
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 32  :- рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХो рдк्рд░рд╡рд░्рддिрдд рдХрд░ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдЪाрд░

рднाрдЧ - 4 (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 36 - 51) - рдиीрддि рдиिрд░्рджेрд╢рдХ рддрдд्рд╡

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 36  :- рдкрд░िрднाрд╖ा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 40  :- рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрддों рдХा рд╕ंрдЧрдарди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 48  :- рдХृрд╖ि рдФрд░ рдкрд╢ुрдкाрд▓рди рд╕ंрдЧрдарди 
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 48рдХ:- рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╡рди рддрдеा рд╡рди्рдп рдЬीрд╡ों рдХी рд░рдХ्рд╖ा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 49  :- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рдоाрд░рдХ рд╕्рдеाрдиों рдФрд░ рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 50  :- рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рд╕े рди्рдпाрдпрдкाрд▓िрдХा рдХा рдк्рд░рдердХ्рдХрд░рдг
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 51  :- рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢ांрддि рдФрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा

рднाрдЧ - 4(A) (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 51рдХ) - рдоौрд▓िрдХ рдХрд░्рддрд╡्рдп

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 51рдХ:- рдоूрд▓ рдХрд░्рддрд╡्рдп

рднाрдЧ - 5 (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 52 - 151) - рд╕ंрдШ

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 52  :- рднाрд░рдд рдХा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 53  :- рд╕ंрдШ рдХी рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рд╢рдХ्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 54  :- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХा рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 55  :- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди рдХी рд░ीрддी
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 56  :- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХी рдкрджाрд╡рдзि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 57  :- рдкुрдирд░्рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди рдХे рд▓िрдП рдкाрдд्рд░рддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 58  :- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдиिрд░्рд╡ाрдЪिрдд рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрд╣рд░्рддाрдП
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 59  :- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдкрдж рдХे рд▓िрдП рд╢рд░्рддे
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 60  :- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХी рд╢рдкрде

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 61  :- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдкрд░ рдорд╣ाрднिрдпोрдЧ рдЪрд▓ाрдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 62  :- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдкрдж рдкрд░ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рднрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди рдХा рд╕рдордп рдФрд░ рд░ीрддिрдпां
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 63  :- рднाрд░рдд рдХा рдЙрдкрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 64  :- рдЙрдкрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХा рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдХा рдкрджेрди рд╕рднाрдкрддि рд╣ोрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 65  :- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рдкрдж рдХी рд░िрдХ्рдд рдкрд░ рдЙрдк рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рдХाрд░्рдп
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 66  :- рдЙрдк-рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХा рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 67  :- рдЙрдкрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХी рдкрджाрд╡рдзि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 68  :- рдЙрдк рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рдкрдж рдХी рд░िрдХ्рдд рдкрдж рднрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 69  :- рдЙрдк рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдж्рд╡ाрд░ा рд╢рдкрде
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 70  :- рдЕрди्рдп рдЖрдХрд╕्рдоिрдХрддा рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рдХрд░्рддрд╡्рдпों рдХा рдиिрд░्рд╡рд╣рди

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 71  :- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдФрд░ рдЙрдкрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХे рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди рд╕ंрдмंрдзिрддрд╡िрд╖рдп
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 72  :- рдХ्рд╖рдоाрджाрди рдХी рд╢рдХ्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 73  :- рд╕ंрдШ рдХी рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рд╢рдХ्рддि рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 74  :- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХो рд╕рд▓ाрд╣ рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдоंрдд्рд░िрдкрд░िрд╖рдж
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 75  :- рдоंрдд्рд░िрдпों рдХे рдмाрд░े рдоें рдЙрдкрдмंрдз
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 76  :- рднाрд░рдд рдХा рдорд╣ाрди्рдпाрдпрд╡ाрджी
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 77  :- рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдХाрд░्рдп рдХा рд╕ंрдЪाрд▓рди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 78  :- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХो рдЬाрдирдХाрд░ी рджेрдиे рдХे рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдХेрдХрд░्рддрд╡्рдп
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 79  :- рд╕ंрд╕рдж рдХा рдЧрдарди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 80  :- рд░ाрдЬ्рдп рд╕рднा рдХी рд╕рд░ंрдЪрдиा

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 81  :- рд▓ोрдХрд╕рднा рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 83  :- рд╕ंрд╕рдж рдХे рд╕рджрдиो рдХी рдЕрд╡рдзि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 84  :- рд╕ंрд╕рдж рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХे рд▓िрдП рдЕрд╣рд░्рддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 85  :- рд╕ंрд╕рдж рдХा рд╕рдд्рд░ рд╕рдд्рд░ाрд╡рд╕ाрди рдФрд░ рд╡िрдШрдЯрди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 87  :- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрднी рднाрд╖рдг
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 88  :- рд╕рджрдиों рдХे рдмाрд░े рдоें рдоंрдд्рд░िрдпों рдФрд░ рдорд╣ाрдирдпाрдпрд╡ाрджी рдЕрдзिрдХाрд░
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 89  :- рд░ाрдЬ्рдпрд╕рднा рдХा рд╕рднाрдкрддि рдФрд░ рдЙрдкрд╕рднाрдкрддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 90  :- рдЙрдкрд╕рднाрдкрддि рдХा рдкрдж рд░िрдХ्рдд рд╣ोрдиा рдпा рдкрдж рд╣рдЯाрдпा рдЬाрдиा

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 91  :- рд╕рднाрдкрддि рдХे рдХрд░्рддрд╡्рдпों рдХा рдкाрд▓рди рдФрд░ рд╢рдХ्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 92  :- рд╕рднाрдкрддि рдпा рдЙрдкрд╕рднाрдкрддि рдХो рдкрдж рд╕े рд╣рдЯाрдиे рдХा рд╕ंрдХрд▓्рдк рд╡िрдЪाрд░ाрдзीрди рд╣ो рддрдм рдЙрд╕рдХा рдкीрдаाрд╕ीрди рдиा рд╣ोрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 93  :- рд▓ोрдХрд╕рднा рдХा рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдФрд░ рдЙрдкाрдз्рдпрдХ्рд╖
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 94  :- рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдФрд░ рдЙрдкाрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХा рдкрдж рд░िрдХ्рдд рд╣ोрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 95  :- рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдоें рдХрд░्рддрд╡्рдп рдПрд╡ं рд╢рдХ्рддिрдпां
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 96  :- рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдЙрдкाрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХो рдкрдж рд╕े рд╣рдЯाрдиे рдХा рд╕ंрдХрд▓्рдк рд╣ो рддрдм рдЙрд╕рдХा рдкीрдаाрд╕ीрди рдиा рд╣ोрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 97  :- рд╕рднाрдкрддि рдЙрдкрд╕рднाрдкрддि рддрдеा рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖,рдЙрдкाрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХे рд╡ेрддрди рдФрд░ рднрдд्рддे
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 98  :- рд╕ंрд╕рдж рдХा рд╕рд╡िрдЪाрд▓рдп
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 99  :- рд╕рджрд╕्рдп рдж्рд╡ाрд░ा рд╢рдкрде рдпा рдк्рд░рддिрдЬ्рдЮाрди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 100  :- рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдоें рдорддрджाрди рд░िрдХ्рддिрдпां рдХे рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рд╕рджрдиों рдХे рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рдФрд░ рдЧрдгрдкूрд░्рддि

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 108  :- рдХुрдЫ рджрд╢ाрдУं рдоें рджोрдиों рд╕рджрдиों рдХी рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдмैрдардХ
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 109  :- рдзрди рд╡िрдзेрдпрдХ рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 110  :- рдзрди рд╡िрдзाрдпрдХ рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 111  :- рд╡िрдзेрдпрдХों рдкрд░ рдЕрдиुрдорддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 112  :- рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рд╡िрдд्рддीрдп рд╡िрд╡рд░рдг
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 118  :- рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рдиिрдпрдо
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 120  :- рд╕ंрд╕рдж рдоें рдк्рд░рдпोрдЧ рдХी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рднाрд╖ा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 123  :- рд╕ंрд╕рдж рд╡िрд╢्рд░ांрддि рдХाрд▓ рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХी рдЕрдз्рдпाрджेрд╢ рд╢рдХ्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 124  :- рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдФрд░ рдЧрдарди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 125  :- рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ों рдХा рд╡ेрддрди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 126  :- рдХाрд░्рдп рдХाрд░्рдп рдоुрдЦ्рдп рди्рдпाрдп рдоूрд░्рддि рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 127  :- рддрджрд░्рде рди्рдпाрдпрдоूрд░्рддिрдпों рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 128  :- рд╕ेрд╡ाрдиिрд╡ृрдд्рдд рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ों рдХी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 129  :- рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХा рдЕрднिрд▓ेрдЦ рдирдпाрдпाрд▓рдп рд╣ोрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 130  :- рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХा рд╕्рдеाрди

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 131  :- рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХी рдЖрд░ंрднिрдХ рдЕрдзिрдХाрд░िрддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 137  :- рдиिрд░्рдгрдп рдПрд╡ं рдЖрджेрд╢ों рдХा рдкुрдирд░्рд╡िрд▓ोрдХрди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 143  :- рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рд╕े рдкрд░ाрдорд░्рд╢ рдХрд░рдиे рдХी  рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХी рд╢рдХ्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 144  :- рд╕िрд╡िрд▓ рдПрд╡ं рди्рдпाрдпिрдХ рдкрджाрдзिрдХाрд░िрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 148  :- рднाрд░рдд рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдХ рдорд╣ाрд▓ेрдЦा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдХ
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 149  :- рдиिрдпंрдд्рд░рдХ рдорд╣ाрд▓ेрдЦा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдХ рдХे рдХрд░्рддрд╡्рдп рд╢рдХ्рддिрдпा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 150  :- рд╕ंрдШ рдХे рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд▓ेрдЦрди рдХा рдк्рд░ाрд░ूрдк

рднाрдЧ - 6 (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 152 - 237) - рд░ाрдЬ्рдп 

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 153  :- рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 154  :- рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рд╢рдХ्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 155  :- рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 156  :- рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХी рдкрджाрд╡рдзि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 157  :- рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдиिрдпुрдХ्рдд рд╣ोрдиे рдХी рдЕрд░्рд╣рддाрдПँ
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 158  :- рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХे рдкрдж рдХे рд▓िрдП рд╢рд░्рддें
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 159  :- рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рд╢рдкрде рдпा рдк्рд░рддिрдЬ्рдЮाрди

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 163  :- рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХो рд╕рд▓ाрд╣ рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдоंрдд्рд░ी рдкрд░िрд╖рдж
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 164  :- рдоंрдд्рд░िрдпों рдХे рдмाрд░े рдоें рдЕрди्рдп рдЙрдкрдмंрдз
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 165  :- рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдорд╣ाрдзिрд╡рдХ्рддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 166  :- рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рд╕ंрдЪाрд▓рди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 167  :- рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХो рдЬाрдирдХाрд░ी рджेрдиे рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдХे рдХрд░्рддрд╡्рдп
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 168  :- рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╡िрдзाрди рдоंрдбрд▓ рдХा рдЧрдарди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 170  :- рд╡िрдзाрдирд╕рднाрдУं рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 171  :- рд╡िрдзाрди рдкрд░िрд╖рдж рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 172  :- рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд╡िрдзाрдирдоंрдбрд▓ рдХि рдЕрд╡рдзी
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 176  :- рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрднिрднाрд╖рдг
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 177  :- рд╕рджрдиों рдХे рдмाрд░े рдоें рдоंрдд्рд░िрдпों рдФрд░ рдорд╣ाрдзिрд╡рдХ्рддा рдХे рдЕрдзिрдХाрд░
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 178  :- рд╡िрдзाрдирд╕рднा рдХा рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдФрд░ рдЙрдкाрдз्рдпрдХ्рд╖
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 179  :- рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдФрд░ рдЙрдкाрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХा рдкрдж рд░िрдХ्рдд рд╣ोрдиा рдпा рдкрдж рд╕े рд╣рдЯाрдпा рдЬाрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 180  :- рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХे рдкрджों рдХे рдХाрд░्рдп рд╡ рд╢рдХ्рддि

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 181  :- рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдЙрдкाрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХो рдкрдж рд╕े рд╣рдЯाрдиे рдХा рдХोрдИ рд╕ंрдХрд▓्рдк рдкाрд░िрдд рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЙрд╕рдХा рдкिрдаाрд╕िрди рдиा рд╣ोрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 182  :- рд╡िрдзाрди рдкрд░िрд╖рдж рдХा рд╕рднाрдкрддि рдФрд░ рдЙрдкрд╕рднाрдкрддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 183  :- рд╕рднाрдкрддि рдФрд░ рдЙрдкाрд╕рднाрдкрддि рдХा рдкрдж рд░िрдХ्рдд рд╣ोрдиा рдкрдж рдд्рдпाрдЧ рдпा рдкрдж рд╕े рд╣рдЯाрдпा рдЬाрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 184  :- рд╕рднाрдкрддि рдХे рдкрдж рдХे рдХрд░्рддрд╡्рдпों рдХा рдкाрд▓рди рд╡ рд╢рдХ्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 185  :- рд╕ंрднाрдкрддि рдЙрдкрд╕рднाрдкрддि рдХो рдкрдж рд╕े рд╣рдЯाрдП рдЬाрдиे рдХा рд╕ंрдХрд▓्рдк рд╡िрдЪाрд░ाрдзीрди рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЙрд╕рдХा рдкीрдаाрд╕ीрди рдиा рд╣ोрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 186  :- рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдЙрдкाрдз्рдпрдХ्рд╖ рд╕рднाрдкрддि рдФрд░ рдЙрдкрд╕рднाрдкрддि рдХे рд╡ेрддрди рдФрд░ рднрдд्рддे
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 187  :- рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╡िрдзाрди рдоंрдбрд▓ рдХा рд╕рд╡िрдЪाрд▓.
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 188  :- рд╕рджрд╕्рдпों рдж्рд╡ाрд░ा рд╢рдкрде рдпा рдк्рд░рддिрдЬ्рдЮाрди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 189  :- рд╕рджрдиों рдоें рдорддрджाрди рд░िрдХ्рддिрдпां рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рд╕ाрдзрдиों рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рдФрд░ рдЧрдгрдкूрд░्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 199  :- рдзрди рд╡िрджेрд╢ рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 200  :- рд╡िрдзाрдпрдХों рдкрд░ рдЕрдиुрдорддि

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 202  :- рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рд╡िрдд्рддीрдп рд╡िрд╡рд░рдг
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 213  :- рд╡िрдзाрдирдоंрдбрд▓ рдоें рдЕрдз्рдпाрджेрд╢ рд╕рдд्рдпाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд░ाрдЬ्рдпрдкाрд▓ рдХी рд╢рдХ्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 214  :- рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд▓िрдП рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 215  :- рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдпों рдХा рдЕрднिрд▓ेрдЦ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рд╣ोрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 216  :- рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХा рдЧрдарди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 217  :- рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдкрдж्рдзрддि рд╢рд░्рддें
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 221  :- рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ों рдХा рд╡ेрддрди
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 222  :- рдПрдХ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рд╕े рджूрд╕рд░े рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдоें рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ों рдХा рдЕंрддрд░рдг
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 223  :- рдХाрд░्рдпрдХाрд░ी рдоुрдЦ्рдп рди्рдпाрдп рдоूрд░्рддि рдХे рдиिрдпुрдХ्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 224  :- рдЕрди्рдп рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ों рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 226  :- рдХुрдЫ рд░िрдЯ рдиिрдХाрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХी рд╢рдХ्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 231  :- рджो рдпा рдЕрдзिрдХ рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╣ी рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 233  :- рдЬिрд▓ा рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ों рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि

рднाрдЧ - 8 (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 239 - 242) - рд╕ंрдШ рд░ाрдЬ्рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ 

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 241  :- рд╕ंрдШ рд░ाрдЬ्рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд▓िрдП рдЙрдЪ्рдЪ-рди्рдпाрдпाрд▓рдп

рднाрдЧ - 9 рдФрд░ 10

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 243  :- рдкंрдЪाрдпрдд рдирдЧрд░ рдкाрд▓िрдХाрдПं рдПрд╡ं рд╕рд╣рдХाрд░ी рд╕рдоिрддिрдпां
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 244  :- рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ो рд╡ рдЬрдирдЬाрддि рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХा рдк्рд░рд╢ाрд╕рди

рднाрдЧ - 11 (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 245 - 263) – рд╕ंрдШ рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдмीрдЪ рд╕ंрдмंрдз

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 248  :- рдЕрд╡рд╢िрд╖्рдЯ рд╡िрдзाрдИ рд╢рдХ्рддिрдпां
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 252  :- рджो рдпा рдЕрдзिрдХ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд▓िрдП рд╕рд╣рдорддि рд╕े рд╡िрдзि рдмрдиाрдиे рдХी рд╕ंрд╕рдж рдХी рд╢рдХ्рддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 254  :- рд╕ंрд╕рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдиाрдИ рдЧрдИ рд╡िрдзिрдпों рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд╡िрдзाрди рдоंрдбрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдиाрдП рдЧрдП рд╡िрдзिрдпों рдоें рдЕрд╕ंрдЧрддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 256  :- рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рдФрд░ рд╕ंрдШ рдХी рдмाрдз्рдпрддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 257  :- рдХुрдЫ рджрд╢ाрдУं рдоें рд░ाрдЬ्рдпों рдкрд░ рд╕ंрдШ рдХा рдиिрдпंрдд्рд░рдг
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 262  :- рдЕंрддрд░्рд░ाрдЬ्рдпрдХ рдирджिрдпों рдпा рдирджी рджूрдиों рдХे рдЬрд▓ рд╕ंрдмंрдзी рд╡िрд╡ाрджों рдХा рди्рдпाрдп рдиिрд░्рдгрдп
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 263  :- рдЕंрддрд░्рд░ाрдЬ्рдпीрдп рд╡िрдХाрд╕ рдкрд░िрд╖рдж рдХा рдЧрдарди

рднाрдЧ - 12 (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 264 - 300 (A)) – рд╡िрдд्рдд, рд╕ंрдкрдд्рддि, рд╕ंрд╡िрджाрдПं рдФрд░ рд╡ाрдж

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 266  :- рд╕ंрдЪिрдд рдиिрдзी
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 267  :- рдЖрдХрд╕्рдоिрдХрддा рдиिрдзि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 269  :- рд╕ंрдШ рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдж्рдЧ्рд░рд╣िрдд рдФрд░ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣िрдд рдХिंрддु рд░ाрдЬ्рдпों рдХो рд╕ौрдкे рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдХрд░ 
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 270  :- рд╕ंрдШ рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрдХрдЯ्рдаे рдХिрдП рдХрд░ рд╕ंрдШ рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рдмीрдЪ рд╡िрддрд░िрдд рдХिрдП рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдХрд░
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 280  :- рд╡िрдд्рдд рдЖрдпोрдЧ
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 281  :- рд╡िрдд्рдд рдЖрдпोрдЧ рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢े
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 292  :- рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдзाрд░ рд▓ेрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 293  :- рд░ाрдЬ्рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдзाрд░ рд▓ेрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 300рдХ:- рд╕ंрдкрдд्рддि рдХा рдЕрдзिрдХाрд░

рднाрдЧ - 13 рдФрд░ 14 (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 301 - 323)

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 301  :- рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рдФрд░ рд╕рдоाрдЧрдо рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 309  :- рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХी рднрд░्рддी рдФрд░ рд╕ेрд╡ा рдХी рд╢рд░्рддों
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 310  :- рд╕ंрдШ рдпा рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХी рдкрджाрд╡рдзि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 313  :- рд╕ंрдХ्рд░рдордг рдХाрд▓ीрди рдЙрдкрдмंрдз
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 315  :- рд╕ंрдШ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд▓िрдП рд▓ोрдХ рд╕ेрд╡ा рдЖрдпोрдЧ
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 316  :- рд╕рджрд╕्рдпों рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдПрд╡ं рдкрджाрд╡рдзि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 317  :- рд▓ोрдХ рд╕ेрд╡ा рдЖрдпोрдЧ рдХे рдХिрд╕ी рд╕рджрд╕्рдп рдХो рд╣рдЯाрдпा рдЬाрдиा рдпा рдиिрд▓ंрдмिрдд рдХिрдпा рдЬाрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 320  :- рд▓ोрдХрд╕ेрд╡ा рдЖрдпोрдЧ рдХे рдХृрдд्рдп
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 323рдХ:- рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдЕрдзिрдХрд░рдг
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 323рдЦ:- рдЕрди्рдп рд╡िрд╖рдпों рдХे рд▓िрдП рдЕрдзिрдХрд░рдг

рднाрдЧ - 15 (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 324 - 329) – рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди 

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 324  :- рдиिрд░्рд╡ाрдЪрдиो рдХे рдЕрдзिрдХ्рд╖рдг рдиिрд░्рджेрд╢рди рдФрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдХा рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди рдЖрдпोрдЧ рдоें рдиिрд╣िрдд рд╣ोрдиा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 329  :- рдиिрд░्рд╡ाрдЪрди рд╕ंрдмंрдзी рдоाрдорд▓ों рдоें рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдХा рд╡рд░्рдгрди

рднाрдЧ - 16 (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 330 - 342) – рдХुрдЫ рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢ेрд╖ рдЙрдкрдмंрдз

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 330  :- рд▓ोрдХ рд╕рднा рдоें рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдФрд░ рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддि рдХे рд▓िрдпे рд╕्рдеाрдиो рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 331  :- рд▓ोрдХ рд╕рднा рдоें рдЖंрдЧ्рд▓ рднाрд░рддीрдп рд╕рдоुрджाрдп рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 332  :- рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╡िрдзाрди рд╕рднा рдоें рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдФрд░ рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддिрдпों рдХे рд▓िрдП рд╕्рдеाрдиों рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 333  :- рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд╡िрдзाрдирд╕рднा рдоें рдЖंрдЧ्рд▓ рднाрд░рддीрдп рд╕рдоुрджाрдп рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡

рднाрдЧ - 17 (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 343 - 351) – рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 343  :- рд╕ंрдШ рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 344  :- рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдЖрдпोрдЧ рдФрд░ рд╕ंрд╕рдж рдХी рд╕рдоिрддि
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 350рдХ:- рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдоाрддृрднाрд╖ा рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рд╕ुрд╡िрдзाрдПं
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 351  :- рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдиिрд░्рджेрд╢

рднाрдЧ - 18 (рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 352 - 360)  – рдЖрдкाрддрдХाрд▓

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 352  :- рдЖрдкाрдд рдХी рдЙрджрдШोрд╖рдгा рдХा рдк्рд░рднाрд╡
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 356  :- рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рддंрдд्рд░ рдХे рд╡िрдлрд▓ рд╣ो рдЬाрдиे рдХी рджрд╢ा рдоें рдЙрдкрдмंрдз
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 360  :- рд╡िрдд्рддीрдп рдЖрдкाрдд рдХे рдмाрд░े рдоें рдЙрдкрдмंрдз

рднाрдЧ 19 рдФрд░ 20 

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 368  :- рд╕рд╡िрдзाрди рдХा рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХрд░рдиे рдХी рд╕ंрд╕рдж рдХी рд╢рдХ्рддि рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा

рднाрдЧ 21 рдФрд░ 22 

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 377  :- рднाрд░рдд рдХे рдиिрдпंрдд्рд░рдХ рдорд╣ाрд▓ेрдЦा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдХ рдХे рдмाрд░े рдоें рдЙрдкрдмंрдз 
рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 378  :- рд▓ोрдХ рд╕ेрд╡ा рдЖрдпोрдЧ рдХे рдмाрд░े


рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ   :   INDIAN CONSTITUENCY 

  1. рднाрд░рдд рдХा рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХैрд╕ा рд╣ै -  рд▓िрдЦिрдд рдПंрд╡ рд╡िрд╢्рд╡ рдХा рд╕рдмрд╕े рд╡्рдпाрдкрдХ рд╕ंрд╡िрдзाрди  
  2. рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзрди рдХा рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ोрддा рд╣ै—   рд╕ंрд░рдЪрдиा рдоें рд╕ंрдШाрдд्рдордХ  
  3. рднाрд░рдд рдоें рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдЕрдкрдиाрдИ рдЧрдИ рд╣ै—  рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕ंрд╕рджाрдд्рдордХ рдк्рд░рдгाрд▓ी  
  4. рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХा рдЕрднिрднाрд╡рдХ рдХौрди рд╣ै—   рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп 
  5. рднाрд░рдд рдХे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рд╕ंрдШीрдп рд╢рдм्рдж рдХी рдЬрдЧрд╣ рдХिрди рд╢рдм्рджों рдХो рд╕्рдеाрди рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै—  рд░ाрдЬ्рдпों рдХा рд╕ंрдШ  
  6. рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдХिрддрдиी рд╕ूрдЪिрдпाँ рд╣ैं—   12 
  7. рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдЕрдкрдиा рдЕрдзिрдХाрд░ рдХिрд╕рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рддा рд╣ै—  рднाрд░рддीрдп рдЬрдирддा рд╕े  
  8. рднाрд░рдд рдоें рд╡ैрдж्рдп рдк्рд░рднुрд╕рдд्рддा рдХिрд╕ рдоें рдиिрд╣िрдд рд╣ै—  рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें  
  9. рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╣ै—  рдХुрдЫ рдПрдХाрдд्рдордХ, рдХुрдЫ рдХрдаोрд░  
  10. рд▓िрдЦिрдд рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдиे рдХрд╣ाँ рдЬрди्рдо рд▓िрдпा—   рдл्рд░ांрд╕  
  11. рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рд╢ाрд╕рди рдХा рдЙрджрдп рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдХрд╣ाँ рд╣ुрдЖ—  рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрдЬ्рдп рдЕрдоेрд░िрдХा 
  12. рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рдХिрддрдиे рдоूрд▓ рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै—  6  
  13. рднाрд░рддीрдп рд╕ंрдШीрдп рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдХ्рдпा рд╣ै—  рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХी рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪрддा  
  14. рднाрд░рддीрдп рд╕ंрдШрд╡ाрдж рдХो рдХिрд╕рдиे рд╕рд╣рдХाрд░ी рд╕ंрдШрд╡ाрдж рдХрд╣ा—  рдЬी. рдСрд╕्рдЯिрди рдиे 
  15. рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░рдЬाрддंрдд्рд░ рдХिрд╕ рддрде्рдп рдкрд░ рдЖрдзрд░िрдд рд╣ै—   рдЬрдирддा рдХो рд╕рд░рдХाрд░ рдЪрдирдиे рд╡ рдмрджрд▓рдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै 

 


Share:

рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рд╡рди рд░िрдкोрд░्рдЯ 2021

            рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рд╡рди рд░िрдкोрд░्рдЯ 2021 рдХो 2021 рдоें рд╣ी рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ो рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП рдеा рдХिрди्рддु рдХिрди्рд╣ी рдХाрд░рдгों рд╕े рдЗрд╕े 13 рдЬрдирд╡рд░ी 2022 рдХो рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ोрдиा рдкрдбा рдЬिрд╕рдХे рдЬाрд░ीрдХрд░्рддा рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг, рд╡рди рдПрд╡ं рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕े рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХрддौрд░ рдкрд░ рд╕рдорд╡рд░्рддी рд╕ूрдЪी рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै | 

            FSI Forest Survey of India (рднाрд░рддीрдп рд╡рди рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг) рд╡िрднाрдЧ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 1981 рдоें рд╣ुрдИ рдЬिрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдпाрд▓рдп рджेрд╣рд░ाрджूрди рдоें рдмрдиाрдпा рдЧрдпा | 1987 рд╕े рдк्рд░рдд्рдпेрдХ 2 рд╡рд░्рд╖ рдоें рд╡рди рд╕рдо्рдмрди्рдзी (Forest Report) рдЖрдХреЬों рдХो рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░рддा рд╣ै | рдирд╡ीрдирддрдо рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░िрдкोрд░्рдЯ 17рд╡ीं рд╡рди рд░िрдкोрд░्рдЯ рд╣ै рдЬो 13 рдЬрдирд╡рд░ी 2022 рдоें рдЬाрд░ी рдХी рдЧрдпी рдеी | 16рд╡ीं рд╡рди рд░िрдкोрд░्рдЯ рджिрд╕рдо्рдмрд░ 2019 рдоें рдЬाрд░ी рдХी рдЧрдпी рдеी | FSI рдж्рд╡ाрд░ा рд╡рди рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЖंрдХреЬे Resourse Set-2 рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдХрд░рддा рд╣ै |

рдЗрд╕े рдоुрдЦ्рдпрддः рдЪाрд░ рднाрдЧों рдоें рд╡िрднрдХ्рдд рдХрд░ рджेрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं:
 

рдк्рд░рдердо рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡рди рдиिрддि = 1952 ( рд░ाрдЬ्рдп рдХे 33% рднाрдЧ рдкрд░ рд╡рди рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп )
                рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рд░ाрдЬ्рдп рд╡рди рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдЕрдзिрдиिрдпрдо = 1953 (рдкрд╣рд▓ा рд░ाрдЬ्рдп = рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди)
                рдк्рд░рдердо рд╡рди рдиिрддि = 18 рдлрд░рд╡рд░ी 2010
                рдк्рд░рдердо рдЗрдХो рдЯूрд░िрд╕्рдо рдкाрд▓िрд╕ी = 4 рдлрд░рд╡рд░ी 2010

рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рд╡рди рд░िрдкोрд░्рдЯ 2021 (17рд╡ीं рд░िрдкोрд░्рдЯ) [рдЬाрд░ी = рдЬрдирд╡рд░ी 2021]
                рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдЕрднिрд▓ेрдЦिрдд рд╡рди = 32862.50 рд╡рд░्рдЧ рдХिрдоी
                2019 рдХे рдмाрдж рд╡ृрдж्рдзि = 25 рд╡рд░्рдЧ рдХिрдоी (0.01%)
                рдХुрд▓ рднोрдЧोрд▓िрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдХा = 9.60%







рдпрд╣ рднी рджेрдЦें: рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдмрдЬрдЯ 2023-24


рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╕рднी рд╡िрд╖рдпों рдХो рдкрдврдиे рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ाँ рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें: рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди GK

Share:

рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХा рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг - Part 2 (рдХोрдкेрди, рдеाрд░्рдирд╡ेрдЯ)

             рдЬैрд╕ा рдХि рдЖрдк рд╕рднी рдЬाрдирддे рд╣ैं рдХि рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдкूрд░े рднाрд░рдд рдоे рдПрдХ рдЕрдиूрдаा рдЬिрд▓ा рд╣ै। рдЬिрд╕ рддрд░рд╣ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдоें рд╕рдмрд╕े рдмреЬे рд░ाрдЬ्рдп рдХा рд╕्рдеाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рди.1 рдкрд░ рд╣ै рдаीрдХ рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЗрд╕рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु (Jalvaayu) рднी рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдоे рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рд╕्рдеाрди рд░рдЦрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдХрд░्рдХ рд░ेрдЦा рдХे рд╕рдоीрдк рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде рд╕ाрде рдЕрд░ाрд╡рд▓ी рдЬैрд╕े рдкрд░्рд╡рдд рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдХो рдЕрд▓рдЧ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд░рдЦ рдкाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЕрд░ाрд╡рд▓ी рдкрд░्рд╡рдд рднी рдЙрдд्рддрд░ рдкूрд░्рд╡ рд╕े рджрдХ्рд╖िрдг рдкрд╢्рдЪिрдо рдХी рддрд░рдл рдлैрд▓ा рд╣ै|


    
        рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХे рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдХी рдмाрдд рдХрд░ें рддो рд╣рдо рдЗрд╕े рдоुрдЦ्рдп рддौрд░ рдкрд░ рджो рдЕрдзрд░ों рдкрд░ рджेрдЦрддे рд╣ैं | рдХोрдкेрди рд╡  рдеाрд░्рдирд╡ेрдЯ рджोрдиों рд╣ी рдиे рдЕрдкрдиे рдЕрдкрдиे рддрд░ीрдХे рд╕े рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХा рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдХिрдпा рд╣ै | 

рдпрд╣ рднी рджेрдЦें : рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХी рд╕्рдеिрддि рдПрд╡ं рд╡िрд╕्рддाрд░рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдЬрд▓рд╡ाрдпु рд╕्рдеिрддिрд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдЛрддुрдПं


рдХोрдкेрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг (Classification Based on Kopen)

            рдХोрдкेрди рдЬрд░्рдордиी рдХे рд╡िрдж्рд╡ाрди् рдеे рдЗрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиा рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг 1900 рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЧрдпा | рдЗрдирдХे рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдХा рдЖрдзाрд░ рд╡рдирд╕्рдкрддि, рдФрд╕рдд рддाрдкрдоाрди, рдФрд╕рдд рд╡рд░्рд╖ा рдПрд╡ं рдЛрддुрдУं рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рдкрд░िрд╡рд░्рддрди | рдЗрди्рд╣ोрдиे рд╡рдирд╕्рдкрддि рдХो рдЖрдзाрд░ рдоाрдирдХрд░ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢ों рдХो рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рд╣ै рдЬिрди्рд╣ें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╡рд░्рдгрдоाрд▓ा рдХी A, B, C, D, E рд╕े рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХिрдпा |


рдХोрдкेрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдЪाрд░ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдкाрдпी рдЬाрддी рд╣ै :



(1) Aw (рдЙрд╖्рдг рдХрдЯिрдмंрдз рд╢ुрд╖्рдХ рд╢ीрддрдХाрд▓) - рдЗрд╕े "рд╕рд╡ाрдиा" рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै | рдпрд╣ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢ рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдЭाрд▓ाрд╡ाреЬ, рдХोрдЯा, рдмाрд░ां, рдбूंрдЧрд░рдкुрд░, рдмाँрд╕рд╡ाреЬा, рдЙрджрдпрдкुрд░, рдк्рд░рддाрдкрдЧреЭ рдЬिрд▓े рдоें рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै |

(2) BWhw (рд╢ुрд╖्рдХ рдорд░ुрд╕्рдерд▓ीрдп рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢) - рдпрд╣ рдкрд╢्рдЪिрдоी рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдЬैрд╕рд▓рдоेрд░, рдмीрдХाрдиेрд░, рдЧंрдЧाрдирдЧрд░ рдПрд╡ं рд╣рдиुрдоाрдирдЧреЭ рдЬिрд▓े рдоें рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै |

(3) BShw (рдЕрд░्рдзрд╢ुрд╖्рдХ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢) - рдЗрд╕े "рд╕्рдЯेрдкी" рдк्рд░рджेрд╢ рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै |рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдмाреЬрдоेрд░, рдЬाрд▓ौрд░, рд╕िрд░ोрд╣ी, рдЬोрдзрдкुрд░, рдкाрд▓ी, рдиाрдЧौрд░, рдЪुрд░ू, рд╕ीрдХрд░, рдЭुрди्рдЬुрдиु рдЬिрд▓े рдоें |

(4) Cwg (рд╕рдорд╢ीрддोрд╖्рдг рд╢ुрд╖्рдХ рд╢ीрддрдХाрд▓ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢) - рдЗрд╕े "рдЧंрдЧा рддुрд▓्рдп" рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рднी рдХрд╣рддे рд╣ैं | рдЗрд╕рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЕрд▓рд╡рд░, рдзौрд▓рдкुрд░, рднрд░рддрдкुрд░, рдЬрдпрдкुрд░, рджौрд╕ा, рдХрд░ौрд▓ी, рд╕рд╡ाрдИрдоाрдзोрдкुрд░, рдЯोंрдХ, рдмूंрджी, рдЕрдЬрдоेрд░, рднीрд▓рд╡ाрдбा, рдЪिрдд्рддोрдбрдЧрдв, рдХोрдЯा, рдмाрд░ां рдПрд╡ं рд░ाрдЬрд╕рдорди्рдж рдЬिрд▓े рдХो рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै |






рдеाрд░्рдирд╡ेрдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг (Classification Based on Tharnvet)

  • рдЗрд╕рдоें рднी рд╡рдирд╕्рдкрддि, рдЖрд░्рдж्рд░рддा, рддाрдкрдоाрди рдПрд╡ं рд╕ूрд░्рдп рдХी рд╕ांрдж्рд░рддा (Concentration) рдХो рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै |
  • рдЗрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЖрд░्рдж्рд░рддा рдПрд╡ं рддाрдкрдоाрди рд╕ूрдЪрдХांрдХ рдХो рдЖрдзाрд░ рдоाрдирддे рд╣े рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдиिрдо्рди рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢ рджिрдЦाрдИ рджेрддे рд╣ैं 
  • рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рдЗрдирдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЪाрд░ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢ рджिрдЦाрдИ рджेрддे рд╣ैं: 


(1) EA'd (рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рд╢ुрд╖्рдХ рдорд░ुрд╕्рдерд▓ рдк्рд░рджेрд╢) - рдЗрд╕рдоें рдЬैрд╕рд▓рдоेрд░, рдмीрдХाрдиेрд░ рдПрд╡ं рдмाреЬрдоेрд░ рдХा рдкрд╢्рдЪिрдоी рднाрдЧ рдЖрддा рд╣ै |

(2) DA'w (рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдЕрд░्рдзрд╢ुрд╖्рдХ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢) - рдпрд╣ рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै  рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдмाреЬрдоेрд░ рдХा рдкूрд░्рд╡ी рднाрдЧ, рдЬाрд▓ौрд░, рд╕िрд░ोрд╣ी, рдЙрджрдпрдкुрд░, рд░ाрдЬрд╕рдорди्рдж, рдкाрд▓ी рдЬोрдзрдкुрд░, рдиाрдЧौрд░, рдЪुрд░ू, рдЬрдпрдкुрд░, рдЕрд▓рд╡рд░, рднрд░рддрдкुрд░, рдзौрд▓рдкुрд░, рджौрд╕ा, рдХрд░ौрд▓ी, рд╕рд╡ाрдИрдоाрдзोрдкुрд░, рдЯोंрдХ, рдмूंрджी, рднीрд▓рд╡ाрдбा, рдЪिрдд्рддौреЬрдЧреЭ, рдЕрдЬрдоेрд░, рд╕ीрдХрд░ рдПрд╡ं рдЭुंрдЭुрдиू рдХा рджрдХ्рд╖िрдгी рднाрдЧ |

(3) DB'w (рдордз्рдп рддाрдкीрдп рдЕрд░्рдзрд╢ुрд╖्рдХ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢) - рдЧंрдЧाрдирдЧрд░, рд╣рдиुрдоाрдирдЧреЭ, рдЪुрд░ू, рд╕ीрдХрд░, рдЭुंрдЭुрдиू рд╡ рдмीрдХाрдиेрд░ рдХा рдкूрд░्рд╡ी рднाрдЧ рднी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै |

(4) CA'w (рдЙрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп рдЙрдкाрд░्рдж्рд░ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢) - рдЭाрд▓ाрд╡ाрдб, рдХोрдЯा, рдмाрд░ां, рдбूंрдЧрд░рдкुрд░, рдк्рд░рддाрдкрдЧреЭ рдПрд╡ं рдЙрджрдпрдкुрд░ рдХा рджрдХ्рд╖िрдгी рднाрдЧ рдЖрддा рд╣ै |


рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХा рд╕ाрдоाрди्рдп рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг (Climate Normal Classification)

рдпрд╣ рддाрдкрдоाрди рдПрд╡ं рд╡рд░्рд╖ा рдХी рдоाрдд्рд░ा рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд╣ै рд╡ рдиिрдо्рди рд░ूрдкों рдоें рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै -



(1) рд╢ुрд╖्рдХ рдк्рд░рджेрд╢ 
  • 25 рд╕ेंрдЯीрдоीрдЯрд░ рд╕े рдХрдо рд╡рд░्рд╖ा рд╡ाрд▓ा рднाрдЧ
  • рдпрд╣ाँ рдЧ्рд░ीрд╖्рдо рдЛрддू рдоें рддाрдкрдоाрди 45 рд╕े 49 рдбिрдЧ्рд░ी рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рд╡ рд╢ीрдд рдЛрддु рдоें 8 рд╕े 0 рдбिрдЧ्рд░ी рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рддрдХ рд░рд╣рддा рд╣ै |
  • рд╢ाрдоिрд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ = рдЬैрд╕рд▓рдоेрд░, рдмाреЬрдоेрд░ рдПрд╡ं рдмीрдХाрдиेрд░ рдЬिрд▓ा 
(2) рдЕрд░्рдзрд╢ुрд╖्рдХ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢
  • 25 рд╕े 45 рд╕ेंрдЯीрдоीрдЯрд░ рдХे рдордз्рдп рд╡рд░्рд╖ा рд╡ाрд▓ा рднाрдЧ
  • рдпрд╣ाँ рдЧ्рд░ीрд╖्рдо рдЛрддू рдоें рддाрдкрдоाрди 36 рд╕े 42 рдбिрдЧ्рд░ी рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рд╡ рд╢ीрдд рдЛрддु рдоें 10 рд╕े 17 рдбिрдЧ्рд░ी рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рддрдХ рд░рд╣рддा рд╣ै |
(3) рдЖрд░्рдж्рд░ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢
  • 50 рд╕े 75 рд╕ेंрдЯीрдоीрдЯрд░ рд╡рд░्рд╖ा рд╡ाрд▓ा рднाрдЧ
  • рдпрд╣ाँ рдЧ्рд░ीрд╖्рдо рдЛрддू рдоें рддाрдкрдоाрди 32 рд╕े 34 рдбिрдЧ्рд░ी рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рд╡ рд╢ीрдд рдЛрддु рдоें 12 рд╕े 18 рдбिрдЧ्рд░ी рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рддрдХ рд░рд╣рддा рд╣ै |
  • рд╢ाрдоिрд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ = рдЕрд▓рд╡рд░, рднрд░рддрдкुрд░, рдзौрд▓рдкुрд░, рд╕рд╡ाрдИрдоाрдзोрдкुрд░, рдЯोंрдХ, рдмूंрджी, рд░ाрдЬрд╕рдорди्рдж рд╡ рдЪिрдд्рддौрдбрдЧрдв рдЬिрд▓े рдХा рдЙрдд्рддрд░ी рднाрдЧ |
(4) рдЕрддि рдЖрд░्рдж्рд░ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдк्рд░рджेрд╢
  • 75 рд╕ेंрдЯीрдоीрдЯрд░ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡рд░्рд╖ा рд╡ाрд▓ा рднाрдЧ
  • рдЬैрд╕рд▓рдоेрд░, рдмाреЬрдоेрд░ рдПрд╡ं рдмीрдХाрдиेрд░ рдЬिрд▓े рдоें 
  • рдЗрд╕рдоें рдоाрдирд╕ूрди, рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд╕рдХ्рд░ीрдп рд╣ोрддा рд╣ै | рдпрд╣ाँ рдЧ्рд░ीрд╖्рдо рдЛрддू рдоें рддाрдкрдоाрди 32 рд╕े 34 рдбिрдЧ्рд░ी рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рд╡ рд╢ीрдд рдЛрддु рдоें 12 рд╕े 18 рдбिрдЧ्рд░ी рд╕ेрд▓्рд╕िрдпрд╕ рддрдХ рд░рд╣рддा рд╣ै 
  • рд╢ाрдоिрд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ = рдХोрдЯा, рдмाрд░ां, рдЭाрд▓ाрд╡ाрдб, рдмाँрд╕рд╡ाреЬा, рдбूंрдЧрд░рдкुрд░, рд╕िрд░ोрд╣ी, рдЙрджрдпрдкुрд░ рд╡ рдЪिрдд्рддौрдбрдЧреЭ рдЬिрд▓े рдХा рджрдХ्рд╖िрдгी рднाрдЧ |


рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु (рдЛрддुрдПं) рд╣ेрддु рдпрд╣ाँ рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░ें : Click Here

Share:

Followers

Blog Archive